‌ارزیابی سازگاری کاربری‌های شهر بیرجند با استفاده از مدل تحلیل سلسله‌مراتبی

نوع مقاله : پژوهشی - کاربردی

نویسنده

استادیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه بجنورد

چکیده

یکی از وظایف اساسی و مهم برنامه‌ریزان شهری، تخصیص زمین به کاربری‌های گوناگون شهری با توجه به نقش و کارکرد شهر، اقتصاد شهر و همچنین تأثیر عوامل متقابل کاربری‌ها بر یکدیگر است. برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری را می‌توان، مهم‌ترین ابزار و نیروی کاربردی دولت‌ها و سازمان‌های مدیریت شهری برای ادارۀ صحیح و منطقی شهرها دانست. امروزه درپی تحولات کالبدی فضایی سریع در شهرها، برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری بر پایۀ دو اصل ارزش‌های توسعۀ پایدار و اعتلای کیفیت زندگی، درپی دستیابی به اهدافی همچون توزیع متعادل کاربری‌ها، جلوگیری از تداخل کاربری‌های ناسازگار و تدوین معیارها و استانداردهای مناسب کاربری است. به همین منظور ارزشیابی کیفی و سازگاری کاربری‌های مختلف شهری، برای اطمینان خاطر از استقرار منطقی آن‌ها و رعایت تناسبات لازم در شهرها ضروری است. از این رو با توجه به اهمیت موضوع، در تحقیق حاضر سازگاری کاربری‌های شهر بیرجند، با به‌کارگیری دانش‌های نوین سیستم اطلاعات جغرافیایی و مدل‌های محاسباتی نظیر تحلیل سلسله‌مراتبی ارزیابی شده است. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی است و شیوه‌های گردآوری اطلاعات شامل روش‌های اسنادی و میدانی است. درنهایت نقشه‌ای به دست آمده که در آن میزان سازگاری و ناسازگاری کاربری‌های شهر بیرجند در حد قطعات نمایش داده شده است. با توجه به این نقشه، بیشتر کاربری‌های شهر بیرجند نسبت به هم سازگار و کاملاً سازگار هستند و قطعات محدودی به سبب قرارگیری کارگاه‌های صنعتی و تأسیسات شهری در کنار کاربری مسکونی و پذیرایی –جهانگردی ناسازگار و کاملاً ناسازگار هستند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Land use Compatibility Assessment of Birjand City Based on Analytic Hierarchy Process (AHP)

نویسنده [English]

  • Ali Asghar Pilehvar
Assistant professor of geography and urban planning, University of Bojnord, Iran
چکیده [English]

Introduction
In the wake of the rapid urban spatial evolution, urban land use planning is based on two principles of sustainable development and promotion of quality of life. This seeks to achieve some goals such as balanced distribution of uses, prevention of conflicts in incompatible uses, and formulation of land use standards. The city of Birjand, the capital of the southern Khorasan province, has administrative, service, educational and economic role respectively in a regional, provincial and trans-regional scale. Given the urban land use analysis in Birjand, it is of great importance to improve the quality of service to the residents of the city and the influence and achievement of the economic and social goals. The main purpose of this research is to assess the compatibility of land uses in Birjand City. In this research, the compatibility and incompatibility of Birjand city utilization are investigated through the application of modern knowledge of GIS and computational models such as hierarchical analysis.
Process evaluation and hierarchical analysis model are among the multi-criteria evaluation methods. Using this model, the internal and basic weights of the data are measured and then the relevant ranking is extracted. The given weight is involved in the assessment as a number. This indicates the relative importance of that criterion over other criteria. Typically, the weights are normalized to a total of one. It should be ensured that the weight is consistent before adjusting, and that the incompatibility rate is calculated, and if this value is less than 0.1, then compatibility is acceptable. Geographic information system and the model presented in various analytical fields such as urban, rural, demographic, service, agriculture, climate, etc., can be used to make better decision making.
 
Methodology
This is a descriptive-analytical research, and in terms of the purpose, it is an applied research. This study combines documentary-field data. Due to the combined approach of GIS capabilities with available models for urban issues, the analysis is carried out using the GIS system and AHP. In the end, a map will be created in which the compatibility and incompatibility of the Birjand city are obtained in different parts.
 
Results and discussion
In this research, the layers have initially been collected including the existing status of Birjand city from existing organizations and centers. The total area of ​​the existing land use in Birjand is 2573 hectares. Then, for each layer after digitizing and transforming into shape format in the ArcGIS software environment, according to land use compatibility table, valuation maps and weighing have been done in multidimensional space using a hierarchy analysis model. After the data collection, digitization and shape format conversion of each land use is evaluated according to compatibility matrix for other uses: 1- Compatible (value 9), 2- Relatively compatible (value 7), 3-indifferent (value 5), 4- relatively incompatible (value 3) and 5-incompatible (value 1). Finally, the evaluated maps of each use are obtained based on the degree of compatibility. In this study, to combine layers with each other, the extension of AHP is used in the ArcGIS environment. The results are shown (map 12), and finally, by categorizing the AHP output map, a map is obtained to show compatible and incompatible areas of Birjand (Map No. 13). According to this map, majority of Birjand urban land uses are compatible and relatively compatible, and limited areas of that are incompatible and completely incompatible.
 
Conclusion
In this study, planning of Birjand urban land use has been investigated with the aim of assessment of the quality and compatibility of various urban land uses in order to ensure the logical deployment of the landuses and necessary proportions. In the method, for separation of incompatible uses we have employed the new data in GIS and computational models such as Analytical Hierarchy Process. Finally, a map has been created that to show different landuses in the degree of compatibility and incompatibility in Birjand City. According to this map, most uses in the city of Birjand are compatible and completely compatible, and the limited areas show the location of industrial and municipal facilities. In the final map residential and service-tourism facilities are incompatible and complete incompatible. Most of the areas include the workshops, industrial uses and urban facilities along with residential and tourist uses.
Some suggestions for the area are use of open space such as barren lands, attracting partnerships and cooperation of citizens, locating the proper facilities of the city, finding the correct location of industrial workshops according to compatibility is the basis of urban development management in order to comply with the principles of sustainable urban development.

کلیدواژه‌ها [English]

  • urban sustainable development
  • urban facilities
  • Land use Compatibility Assessment
  • Birjand City
  1. آسایش، حسین؛ استعلاجی، علیرضا (1382)، «اصول و روش‌های برنامه‌ریزی ناحیه‌ای (مدل، روش‌ها و فنون)»، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرری.
  2. استانداری خراسان جنوبی (1389)، سالنامۀ آماری، بیرجند: ناشر معاونت برنامه‌ریزی، دفتر آمار و اطلاعات.
  3. پورمحمدی، محمدرضا (1389)، برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری، چاپ ششم، تهران: سمت.
  4. توفیق، فیروز (1372)، مباحث و روش‌های شهرسازی: مسکن، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
  5. حسامیان، فرخ؛ اعتماد، گیتی؛ حائری، محمدرضا (1383)، شهرنشینی در ایران، تهران: آگاه.
  6. خاکپور، براتعلی؛ خدابخشی، زهرا؛ ابراهیمی قوزلو، میرمعظم (1391)، «مکان‌یابی مراکز درمانی با استفاد از GIS و روش ارزیابی چندمعیاری AHP ناحیۀ دو نیشاور»، مجلۀ جغرافیا و توسعۀ ناحیه‌ای، شمارۀ 19، پاییز و تابستان 91، ص20-1.
  7. رهنما، محمدرحیم؛ عباس‌زاده، غلامرضا (1387)، اصول، مبانی و مدل‌های سنجش فرم کالبدی شهر، مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد.
  8. سعیدنیا، احمد (1378)، کتاب سبز شهرداری‌ها: کاربری زمین شهری، تهران: سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور.
  9. سازمان برنامه و بودجه (1363)، قراردادهای تهیۀ طرح‌های توسعه و عمران و حوزۀ نفوذ و تفضیلی شهر، تهران: دفتر فنی سازمان برنامه و بودجه.
  10. سیف‌الدینی، فرانک (1391)، برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای، تهران: آییژ.
  11. زیاری، کرامت‌الله (1378)، اصول و روش‌های برنامه‌ریزی شهرهای جدید، تهران: سمت.
  12. صابری‌فر، رستم (1378)، نقد و تحلیل برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری، نمونۀ مورد مطالعه مشهد، رسالۀ دکتری جغرافیای انسانی (برنامه‌ریزی شهری)، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
  13. فکوری، فرشته؛ مکان‌یابی بیمارستان با رویکرد پدافند غیرعامل در شهر بیرجند با مدل AHP در GIS، پایان‌نامۀ کارشناس ارشد دانشگاه آزاد اسلامی، واحد زاهدان.
  14. قدسی‌پور، حسن (1389)، فرایند تحلیل سلسله‌مراتبیAHP، تهران: دانشگاه صنعتی امیرکبیر.
  15. کاوسی، الهه (1391)، مکان‌یابی پایگاه‌های مدیریت بحران در شرایط وقوع زلزله با مدل AHP در محیط GIS در شهر بیرجند، پایان‌نامۀ کارشناس ارشد دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شیروان.
  16. مکانیکی، جواد؛ صادقی، حجت‌الله (۱۱۳۹۱)، «مکان‌یابی مراکز درمانی (بیمارستان‌ها) از طریق تلفیق فرایند تحلیل شبکه‌ای (ANP) و مقایسۀ زوجی در محیط GIS نمونۀ موردی شهر بیرجند»، فصلنامۀ آمایش محیط، شمارۀ 19، زمستان 91، سال پنجم.
  17. مهدیزاده، جواد (1379)، «برنامه‌ریزی کاربری زمین، تحول در دیدگاه‌ها و روش‌ها»،  فصلنامۀ مدیریت شهری، شمارۀ 4.
  18. مینایی، عباس (۱۳۹۱)، «برنامه‌ریزی کاربری اراضی در شهر گرمی»، مجلۀ جغرافیا و توسعۀ شهری، شمارۀ اول، بهار و تابستان 91.
  19. نیک‌پور، عتمر (۱۳۸۸)، «بررسی کاربری اراضی شهری در بخش مرکزی آمل»، فصلنامۀ پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شمارۀ 67، بهار 88.
  1. یکانی‌فرد، احمدرضا (1381)، برنامه‌ریزی کاربری اراضی قزوین، رسالۀ دورۀ دکتری، دانشگاه تربیت مدرس.
  2. مالچفسکی، یاچک (۱۳۸۵)، سامانۀاطلاعاتجغرافیاییوتحلیلتصمیمچندمعیاری، ترجمۀ اکبر پرهیزگار، تهران: سمت.
  3. محمدحسینیان، شهرام (1387)، توسعۀ یک برای ارزیابی سازگاری GIS مدل تصمیم‌گیری مبتنی بر کاربری‌های شهری، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ مهندسی نقشه‌برداری، دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی.
  4. Saaty, T L (2004), Mathematical Methods of Operations Research, Courier Dover Publications, New York.
  5. Hey wood, I, J Oliver, and S. Tomlinson, (1995), “Building an exploratory multi – cruiteria modelling environment for spatial decision support”. In. P.fisher(Ed), Innovations in GIS .London:Taylor & Francis.
  6. Dutta‚ V. (2012)‚ “War on the Dream‚ How Land use Dynamics and Peri-urban Growth Characteristics of a Sprawling City Devour the Master Plan and Urban Suitability”‚ A Fuzzy Multi-criteria Decision Making Approach‚ proceeded In 13th Global Development ConferenceUrbanisation and Development: Delving Deeper into the Nexus‚Budapest‚hungary.