سنجش کیفیت محیط سکونتی محلات شهری (مطالعۀ موردی: محلات خرمشهر و ضیابری شهر رشت)

نوع مقاله : پژوهشی - کاربردی

نویسندگان

1 استادیار گروه جغرافیا، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه گیلان

2 کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه گیلان

چکیده

زندگی در محیط‌های شهریِ رضایت‌بخش یکی از مؤلفه‌های مهم و تأثیرگذار بر بهزیستی شهروندان محسوب می‌شود. برای دستیابی به این هدف، برنامه‌ریزان و طراحان و سیاست‌گذاران نیازمند شناسایی ساختارهایی هستند که احساس رضایت شهروندان از محیط سکونتی‌شان را فراهم کنند. بنابراین پژوهش حاضر بر شاخص‌های رضایتمندی شهروندان از کیفیت محیط سکونتی متمرکز شده است. هدف اصلی این تحقیق بررسی تطبیقی وضعیت کیفیت محیط سکونتی در دو محلۀ بلوار خرمشهر و ضیابری به‌عنوان دو محلۀ متوسط در شهر رشت از دید ساکنان این محلات است که با استفاده از رویکرد رضایتمندی سکونتی در قالب تکمیل پرسش‌نامۀ میدانی انجام گرفت. داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS و روش‌های آماری همچون تحلیل رگرسیونی چند‌‌متغیرۀ سلسله‌مراتبی (HMR)، آزمون T تک‌نمونه‌ای و هم‌بستگی اسپیرمن تحلیل شده و پایایی آن با آلفای کرونباخ سنجیده شد. بر اساس نتایج حاصل، در محلۀ بلوار خرمشهر، شاخص‌های اجتماعی محیط و کیفیت واحد مسکونی در سطح مطلوب و شاخص‌های دسترسی، ویژگی‌های فیزیکی محیط و خدمات عمومی کمتر از سطح متوسط کیفیت قرار گرفته‌اند و در محلۀ ضیابری، شاخص‌های دسترسی، ویژگی‌های اجتماعی محیط، کیفیت واحد مسکونی و خدمات عمومی بیشتر از سطح متوسط کیفیت هستند. فقط شاخص ویژگی‌های فیزیکی محیط در سطح متوسط کیفیت قرار گرفته است. همچنین در محلۀ بلوار خرمشهر، به ترتیب ویژگی‌های فیزیکی محیط، ویژگی‌های اجتماعی محیط، خدمات عمومی، کیفیت واحد مسکونی و دسترسی و در محلۀ ضیابری، به ترتیب ویژگی‌های اجتماعی محیط، ویژگی‌های فیزیکی محیط، دسترسی، کیفیت واحد مسکونی و خدمات عمومی ازنظر شهروندان از اهمیت برخوردارند. همین‌طور نتایج نشان داد که میان رضایت از واحد مسکونی با رضایت از محیط سکونتی در محلۀ بلوار خرمشهر، رابطۀ مثبت با شدت متوسط و در محلۀ ضیابری، رابطۀ مثبت با شدت نسبتاً قوی وجود دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Assessment of Residential Environment Quality of Urban Neighborhoods (Case Study: Neighborhoods of Khorramshahr and Ziabari, Rasht)

نویسندگان [English]

  • Maryam Jafari Mehrabadi 1
  • Asghar Shokrgozar 1
  • Shamila Allahyari Asli Arde 2
1 Assistant Professor of geography and urban planning, Department of Geography, Faculty of Literature and Humanities, University of Guilan, Rasht, Iran
2 MA in Geography and Urban Planning, Faculty of Literature and Humanities, University of Guilan, Rasht, Iran
چکیده [English]

Introduction
From the very beginning of society development and the basic biological complexes, human have tried to take control of their environment in response to one of their most basic innate needs. In this regard, since the purpose of planning is to improve the environment in terms of security, health, beauty, convenience and general welfare, quality of the environment has been considered as one of the key issues in the topics of planning and design. In relation to this concept, the importance of urban residential environments as the main residence of people is increasing day by day, so that in the first place these environments provide important tools for the development of different life indicators such as health, family, work or leisure. Second, lots of people are living or will live in the near future in highly urbanized areas and special attention should be given to the quality of their home environments. Obviously, the identification of the factors affecting satisfaction and dissatisfaction of housing residents can contribute to the analysis of residential status quo, future decisions to enhance the quality of the residence and preventing shortfalls in other places. Thus, the aim of this study is to analyze the quality of the residential environment in two neighborhoods of Ziabari and Khorramshahr Boulevard in the city of Rasht, as well as to identify and review the indices that have the greatest impact on residential satisfaction of residents according to them. In fact, this study has attempted to investigate the residents' reactions to their home environment in these areas, analyze performance of these neighborhoods in order to create a better environment for living through the objective and subjective dimensions and also determine the residents' satisfaction with the quality of their home environment.
 
Methodology
This research is a descriptive-analytic study. To obtain the relationship between variables with the use of five quality indicators of quality of access, social characteristics of the environment, physical characteristics of the environment, quality of housing unit and communal services, a questionnaire was used. The reliability of the instrument (0.983) was measured by Cronbach's alpha and data were analyzed using SPSS software and statistical methods such as multivariate hierarchical regression analysis (HMR), One-sample T-test and Spearman correlation analysis.
 
Results and discussion
In the neighborhood of Khorramshahr Boulevard, 51.3% of statistical populations are men and 48.7% are women. In the neighborhood of Ziabari, 55.5% are men and 44.5% are women. In terms of age, in Khorramshahr Boulevard, 14.5% of the respondents were 15-24 years old, 21.1% were 25-34, 15.8% were 35-44, 19.7% were 45-54, 5/10% of 55-64 and 18.4% were over 65. In Ziabari, 15.8% of all the respondents were 15-24 years old, 13.7% were 25-34, 15.1% were 35-44, 8.17 % were 45-54, 21.2% were 55-64 years old and 16.4% were over 65. In terms of education, in Khorramshahr Boulevard 14.5% were illiterate, 14.5% had a primary-middle school degree, 35.5% had diploma, 11.8% had advanced diploma, 21.2% had bachelor’s degree and 2.6% had master’s degree. In Ziabari, 2.1% were illiterate, 10.3% had a primary-middle school degree, 37.7% had diploma, 22.6% had advanced diploma, 23.3% had bachelor’s degree and 4.1% had master’s degree.
In the neighborhood of Khorramshahr Boulevard, social indicators of environment (2.083) and quality of residential units (3.443) are at a desirable level and indicators of access (-9.949), physical characteristics of the environment (7.706) and public utilities (-5.514) are undesirable. In the neighborhood of Ziabari, the indicators of access (3.298), social characteristics of the environment (11.233), quality of residential units (11.051) and public utilities (3.781) are above the average level of quality and only the indicator of physical characteristics of the environment (1.222) is at the average level of quality. Results also showed that in Khorramshahr Boulevard, physical characteristics of the environment (0.52), social characteristics of the environment (0.308), public utilities (0.184), quality of residential units (0.078) and access (0.067) and in Zaiabri, social characteristics of the environment (0.459), physical characteristics of the environment (0.273), access (0.233), quality of residential units (0.061) and public utilities (0.003) were respectively important according to the residents. Also according to the results, it became apparent that the satisfaction of housing units had moderate positive correlation with satisfaction of residential environment in Khorramshahr Boulevard (0.484) and there was also a relatively strong positive correlation in Ziabari neighborhood (0.599). This means that by increasing the satisfaction of residential units, satisfaction with residential environment increases as well.
 
Conclusion
Given the results, in Ziabari neighborhood, even though the characteristics of the social environment were in good condition according to the residents, but this factor is the most important one from the perspective of residents. This reflects the importance of the social characteristics of environment among residents. For the physical indicator of the environment in this neighborhood, residents’ evaluation of its quality has been consistent with the prioritization of these indicators, so that this indicator has the lowest desirability among the residents. Therefore, it is in second place in terms of importance according to the residents. Other characteristics including access, quality of housing units and public utilities that were evaluated favorably by the residents have the next rank in importance according to them. In the neighborhood of Khorramshahr Boulevard, residents’ evaluation of social characteristics of the environment is relatively similar to Ziabari neighborhood and choosing the physical indicator of environment as the most important factor in the evaluation of residents reflects that this indicator is unsatisfactory. Therefore, given the poor state of physical indicators of the environment, access and public utilities, urban policy should meet the needs of the citizens in these neighborhoods. On the other hand, the results showed a positive and medium intensity relationship in neighborhood of Khorramshahr and relatively strong and positive relationship in neighborhood of Ziabari between housing satisfaction and residential environmental satisfaction. That means, Characteristics of housing units in these two neighborhoods could have a direct and significant role in decreasing or increasing of residential satisfaction.

کلیدواژه‌ها [English]

  • residential environment
  • Residential satisfaction
  • Rasht
  • Khorramshahr Boulevard
  • Ziabari
  1. ابراهیمی، سعید (1392)، کاربرد فنون تحلیل چند‌معیاری و منطق فازی در تحلیل و ساماندهی مبلمان شهری مطالعۀ موردی: رشت، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، به راهنمایی دکتر اصغر شکرگزار، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه گیلان.
  2. ایزدی، آرزو (1392)، تحلیل محیط‌های مسکونی مطلوب شهر اصفهان، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، به راهنمایی دکتر محمود محمودی، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان.
  3. براتی، ناصر؛ کاکاوند، الهام (1392)، «ارزیابی تطبیقی کیفیت محیط سکونت شهری با تأکید بر تصویر ذهنی شهروندان (مطالعۀ موردی: شهر قزوین)»، نشریۀ هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، دورۀ 18، شمارۀ 3، 25-32.
  4. حسینی، سید علی؛ بهرامی، یوسف (1392)، تأثیر ساختار فضایی شهر بر رفتار سفر شهروندان (مطالعۀ موردی: شهر رشت)»، نشریۀ تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال سیزدهم، شمارۀ 28، 243-267.
  5. دیوسالار، اسدالله؛ مفلوکی اوره، خدیجه (1393)، «ارزیابی شاخص‌های کیفیت محیط سکونتی از دیدگاه شهروندان (نمونۀ موردی: بخش مرکزی شهر ساری)»، اولین کنگرۀ تخصصی مدیریت شهری و شوراهای شهر، مرکز همایش‌های توسعۀ ایران، 1-17.
  6. رشنو، مژگان؛ سعیدی رضوانی، نوید (1391)، «بررسی کیفیت محیط سکونتی در مجتمع‌های مسکونی (مطالعه موردی: مجتمع مسکونی میلاد قزوین)»، ماهنامۀ بین‌المللی اطلاع‌رسانی آموزشی- پژوهشی، سال سوم، شمارۀ 20، 13-22.
  7. رضایی، محمدرضا، کمائی‌زاده، یعقوب (1391)، «ارزیابی میزان رضایتمندی ساکنان از مجتمع‌های مسکن مهر (مطالعۀ موردی: سایت مسکن مهر فاطمیۀ شهر یزد)»، فصلنامۀ علمی- پژوهشی مطالعات شهری، شمارۀ 5، 13-26.
  8. رفیعیان، مجتبی؛ عسگری‌زاده، زهرا؛ امین صالحی، فرزین (1388)، «مقایسۀ تطبیقی و سنجش کیفیت محیط سکونتی نواب و اکباتان با استفاده از روش‌های HMR و EFA»، علوم و تکنولوژی محیط زیست، دورۀ شانزدهم، شمارۀ ویژۀ 93، 247-260.
  9. رفیعیان، مجتبی؛ مسعودی راد، ماندانا؛ رضائی، مریم؛ مسعودی راد، مونا (1393)، «سنجش میزان رضایتمندی ساکنان از کیفیت سکونتی مسکن مهر (موردشناسی: مهرشهر زاهدان)»، جغرافیا و آمایش شهری- منطقه‌ای، شمارۀ 12، 135-150.
  10. رفیعیان، مجتبی؛ مولودی، جمشید (1390)، رویکردها و روش‌های سنجش کیفیت محیط مسکونی شهر، تهران: انتشارات آذرخش.
  11. شاطریان، محسن؛ اشنویی، امیر؛ گنجی‌پور، محمود (1391)، «سنجش میزان رضایتمندی ساکنان بافت قدیم شهر آران و بیدگل از شاخص‌های کیفیت زندگی»، مطالعات و پژوهش‌های شهر و منطقه‌ای، سال چهارم، شمارۀ 13، 127-144.
  12. شکری فیروزجاه، پری (1393)، «بررسی مؤلفه‌های تأثیرگذار بر میزان رضایتمندی شهروندان از کیفیت محیط مسکونی (نمونۀ موردی: مناطق 1و8 شهر تبریز)»، فصلنامۀ علمی- پژوهشی فضای جغرافیایی، سال چهاردهم، شمارۀ 47، 67-82.
  13. طرح و کاوش (1386)، طرح جامع شهر رشت، جلد چهارم (فصل دوم- بخش سوم)، شناخت وضع موجود، شناسایی محیط انسان‌ساخت، وزارت مسکن و شهرسازی، سازمان مسکن و شهرسازی استان گیلان، 1-173.
  14. عزیزی، محمدمهدی، آراسته، مجتبی (1390)، تحلیلی بر رضایتمندی سکونتی در شهر یزد، دوفصلنامۀ دانشگاه هنر، شمارۀ 8، 11-129.
  15. فیروزی، محمدعلی؛ نعمتی، مرتضی؛ داری‌پور، نادیا (1393)، «سنجش تطبیقی تصویر ذهنی شهروندان به مفهوم کیفیت محیط شهری در طرح مسکن مهر (مطالعۀ موردی: شهر امیدیه)»، دوفصلنامۀ پژوهش‌های منظر شهری، سال اول، شمارۀ 2، 21-29.
  16. وجدانی درستکار، نازنین (1391)، سنجش و مقایسۀ کیفیت محیط سکونت در بافت‌های قدیمی و جدید شهری (نمونۀ موردی: شهر مشهد)، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، به راهنمایی دکتر حسن ایزدی، دانشگاه شیراز.

 

  1. Abdul Mohit, M., Azim, M. (2012). “Assessment of Residential Satisfaction with Public Housing in Hulhumale”, Maldives, Procedia - Social and Behavioral Sciences 50: 756-770.
  2. Abdul Mohit, M., Ibrahim, M., Rashid, Y. R. (2010). “Assessment of Residential Satisfaction in Newly designed Public Low-cost Housing in Kuala Lumpr”, Malaysia, Habitat Internatiol 34: 18-27.
  3. Baker, E. L. (2002). “Public Housing Tenant Relocation: Residential Mobility”, Satisfaction, and the Development of a Tenant's Spatial Decision Support System: 65-76.
  4. Bonaiuto, M., Fornara, F., & Bonnes, M. (2003), “Indexes of perceived residential environment quality and neighbourhood attachment in urban environments: a confirmation study on the city of Rome”. Landscape and urban planning, 65(1): 41-52.
  5. Bonaiuto, M., Fornara, F., Ariccio, S., Cancellieri, U. G., & Rahimi, L. (2015), “Perceived residential environment quality indicators (PREQIs) relevance for UN-HABITAT City Prosperity Index (CPI)”, Habitat International, 45: 53-63.
  6. Chiarazzo, V., Coppola, P., Dell’Olio, L., Ibeas, A., Ottomanelli, M. (2014), “The Effect of Environmental  Quality on Residential Choice Location”, Procedia - Social and Behavioral Sciences 162: 178-187.
  7. Hanak, T., Marovic, I., Aigel, P. (2015), “Perception of Residential Environment  in Cities: a Comparative Study”, Procedia Engineering, 117: 495-501.
  8. Harang, M. (2003), “The Improvement of Quality of Life in Residential Areas”, 1-10.
  9. Huang, Z, Du, X (2015), “Assessment and determinants of residential satisfaction with public housing in Hangzhou”, China, Habitat International, 47: 218-230
  10. Ibem, E. O., Aduwo, E. B. (2013), “Assessment of Residential Satisfaction in Public Housing in Ogun State”, Nigeria, Habitat International 40: 163-175.
  11. Ibem, E.O., Amole, D. (2013), “Subjective life satisfaction in public housing in urban areas of Ogun State”, Nigeria. Cities, 35: 51-61.
  12. Ibem, E.O., Opoko, A., Adeboye, A.B., Amole, D. (2013), “Performance Evaluation of Residential Buildings in Public Housing Estates in Ogun State”, Nigeria: User' Satisfaction Perspective, Frontiers of Architectural Research, 2(2): 178-190.
  13. Ismail, F., Jabar, I.L., Janipha, N.A.I., Razali, R. (2015), “Measuring the Quality of Life in Low Cost Residential Environment”, Procedia - Social and Behavioral Sciences 168: 270-279.
  14. Jiboye, A.D. (2012), “Post-occupancy evaluation of residential satisfaction in Lagos, Nigeria: Feedback for residential improvement”, Frontiers of Architectural Research, 1(3): 236-243.
  15. Jiboye, A.D. (2014), “Significance of house-type as a determinant of residential quality in Osogbo”, Southwest Nigerria, Frontiers of Architectural Research, 3(1):20-27.
  16. Jiboye, D. A. (2010), “Evaluating the pattern of residential quality in Nigeria: the case of Osogbo Township”. Facta universitatis-series: Architecture and Civil Engineering, 8(3): 307-316.
  17. Kesalkheh, S., & Dadashpoor, H. (2012), “Assessment Residential Environmental Quality of Traditional and New Neighborhoods”, in a Rapid Grown City, Tehran: 1-11.
  18. Mastekaasa, A., & Moum, T. (1984), “The perceived quality of life in Norway: regional variations and contextual effects”. Social Indicators Research, 14(4): 385-419.
  19. Shieh, E., Sharifi, A., Rafieian, M. (2011), “Identification of factors that assure quality of residential environments, using environmental assessment indices: a comparative study of Two of Tehran’s neighborhoods (Zafaranieh &Khaniabad)”, Iran University of Science & Technology, 21(2): 119-132.
  20. Teck-Hong, T. (2012), “Housing satisfaction in medium-and high-cost housing: The case of Greater Kuala Lumpur”, Malaysia. Habitat International, 36(1): 108-116.
  21. Wokekoro, E., Owei, O. (2014), “An Assessment of Residential Quality of Life in Planned Areas in Port Harcourt Municipality”, Nigeria, Merit Research Journal of Environmental Science and Toxicology, Vol. 2(2): 012-026.