تحلیل تأثیر طرح‌های توسعۀ شهری بر ساختار فضایی خرد و کلانِ شهرها (مطالعۀ موردی: طرح محور زینبیۀ شهر زنجان)

نوع مقاله : پژوهشی - کاربردی

نویسندگان

1 کارشناس‌ارشد برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه هنر اصفهان

2 دکتری توسعة اجتماعات محلی، عضو هیئت‌علمی پژوهشکدة فرهنگ، هنر و معماری جهاد دانشگاهی

چکیده

بیشازنیم‌قرنازاجرایطرح‌هایجامعبر کالبد شهرایرانیمی‌گذرد که اساس آن‌ها برگرفته از جنبش مدرن، مبتنی بر ساماندهی به عملکردهای چهارگانه اسکان، کار، آمدوشد (ترافیک) و گذران اوقات فراغت است که نتوانسته اهداف و چشم‌اندازهای مورد انتظار را باز پس دهد. اجرای این‌گونه طرح‌ها بر پیکرة بافت‌های مرکزی شهرها، به‌تدریج سبب فروریختن ساختار سنتی، اصالت و هویت ذاتی آن‌ها شده است؛ از این‌رو نتیجة این طرح‌ها صِرف تکیه بر مداخلات کالبدی، با نادیده‌گرفتن روابط فضایی حاکم بین انسان و فضا که از درون‌مایه‌های منطق اجتماعی فضاست، چیزی جز ناهمگونی در تقابل بین سنت و مدرنیته نبوده و در این میان، شبکة معابر به‌عنوان یکی از عناصر مهم کالبدی، نقش اصلی در برقراری روابط فضایی داشته است؛ بنابراین، در این مقاله سعی شده است که با بررسی تأثیر طرح‌های توسعه بر روابط فضایی حاکم بر ساختار شهر بتوان ارزیابی درستی از موضوع داشت. طرح محور زینبیه در بافت تاریخی شهر زنجان نیز از ناهمگونی‌های فضایی مستثنا نیست که این امر ریشه در نا‌آگاهی و تأثیر این طرح بر ساختار و روابط فضایی شهر است؛ بنابراین، هدف این پژوهش تحلیل تأثیر طرح توسعه‌محور زینبیه در بافت تاریخی بر ساختار فضایی خرد و کلان‌شهر زنجان به روش چیدمان فضاست. کاربرد اصلی این روشِ هوشمند، رویکردی جدید در تحلیل ساختار و پیکره‌بندی فضایی براساس روابط فضایی شهری به‌شمار می‌آید که در آن پارامترهای نوینی مطرح است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی است و اطلاعات نظری آن ازطریقمطالعاتکتابخانه‌ایجمع‌آوریشده است. تحلیل‌ها شامل دو بخش از تحلیل‌های چیدمان فضاست که عبارت است از:
1. بررسی تأثیر طرح زینبیه در مقیاس خرد (سطح محله)؛
2. بررسی تأثیر طرح مذکور در مقیاس کلان‌شهر.
با نگاهی به نتایج پژوهش درمی‌یابیم که هرچند در ابتدا تأثیر اجرای این طرح در مقیاس محله، سبب افزایش میزان هم‌پیوندی شده، از سوی دیگر تفاضل هم‌پیوندی بین خطوط شبکه محلات دور و نزدیک را به استخوان‌بندی اصلی شهر افزایش داده است. میزان این افزایش اختلاف تفاضل برای عابران سواره 986/0 و برای عابران پیاده 443/0 بعد از اجرای طرح است که این امر یکی از عوامل مؤثر نشانگر وجود گسست فضایی و انزوای کالبدی حاصل از اجرای آن در محلة مورد نظر است. با مقایسة میانگین پارامترهای ترکیبی چیدمان فضا قبل و بعد از اجرای طرح بر بافت قدیم و ارگانیکی، افزایش میزان دید و دسترسی (به دلیل افزایش هم‌پیوندی)، تضعیف نظام سلسله‌مراتبی (به دلیل تحمیل الگوی شطرنجی بر بافت ارگانیکی) و افزایش میزان وضوح (به‌دلیل افزایش ضریب همبستگی) در محلة زینبیه به‌وجود آمده است؛ همچنین در سطح کلان نیز پس از اجرای طرح با کوچک‌ترین تغییر در میزان هم‌پیوندی بین دو محور اصلی شهر با اختلاف 074/0 تغییرات بزرگ در ترتیب فضایی و جابه‌جایی رتبة هم‌پیوندی بین محورهای اصلی را به‌وجود آورده است که این عامل در کنار سایر عوامل طراحی شهری بر توسعه و ساختار شهر تأثیرگذار بوده و مجموعة این فرایند بر دیگر مشخصه‌ها از جمله تغییر کاربری و ارزش املاک، مکان‌یابی جاذب‌های فضایی (کاربری‌ها)، حرکت عابر و ... مؤثر بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Influence of Urban Development Projects on Micro and Macro Urban Spatial Structure, Using Space Syntax (Case Study: Zanjan Zainabiyeh Axis)

نویسندگان [English]

  • Zeynab Aliabadi 1
  • Hamidreza Babaei 2
1 MA degree in urban planning, Isfahan University of Art, Isfahan
2 PhD in community development, Academic member Institute of Culture, Art and Architecture, The Academic Center for Education, Culture and Research (ACECR)
چکیده [English]

Introduction
One of the important issues in the context of central and physical intervention is on the framework and skeleton of the streets of the main cities, where these actions are carried out only by the goals of the traffic. Studies show that according to physical space, to revitalize the tissues of cities regardless of the social logic of urban spaces give rise to further isolation of the physical and the subsequent economic - socio links. On the other hand, Space Syntax theory holds that urban spaces have social relationships and social goals for the relationship between urban spaces. In order to understand the relationship between urban spaces, we can understand the behavioral patterns using qualitative and quantitative analysis. This theory believes that the main cause of urban spatial configuration is composition of socio-economic pattern and movement in the city.
One of the important development plans within the context of the urban planing is the planning for Zainabiyeh. The project was carried out with the aims of traffic in the center of the city to study the impacts of the project on urban spatial structure and organization. The plan on the scale of the neighborhood was assessed in two periods: before and after the program by Space Syntax.
 
Methodology
The methods used in this research are created by an analytical – descriptive methodology. Accordingly, the spatial parameters of the theory of space syntax are referred to in two periods: before and after the program in two small-scale Zainabiyeh (local) and macro (city) in terms of urban spatial configuration analysis and evaluation. According to this theory,  the structural model is calculated by graph theory. In the present study, the parameters to include integration (global and local), connection, depth, and resolution are controlled. We used Ucl Depthmap version 10 software for analysis of the data.
 
Results and discussion
In the section, the research findings were agrued in 2 sections including Part I: analysis of the variation of the combined parameters at the Zainibieh neighborhood level. The results initially obtained from the mean analysis of parameters at the Zainibieh neighborhood level before and after the implementation of the pedestrian and rider roadmap were extracted using the Depth map software  The average of parameters in expressing the overall status of the parameters is the key value in the analysis of the space syntax indices; therefore, according to the data in Table 1 and Figures 1 and 2, we can say that the mean integrations in the Zainibieh neighborhood after the implementation of the plan for walking and riding (1.302 and 1.424) has increased, The maximum increase in ride access after the implementation of the plan has meant that the Zainibieh access plan has increased for pedestrians and rides, and is particularly well placed for riders with the highest degree of integration. As already mentioned, there is an inverse relationship with integration. Hence, it is reasonable to reduce the depth after the implementation of the project for pedestrian and riding, as the number of routes or the number of directions to reach the most integration line (Zainabiyeh and Saadi axis). However, the control indicator in fact represents the degree of legibility of the network. Thus, the accuracy of the data in the control table after the implementation of the plan in the neighborhood has increased; because the number of choices to reach the desired points has increased. This property is specific to chess patterns.
In the second step, the difference in integration was also assessed to determine the impact of the plan on spatial isolation at the Zainabiyeh neighborhood.
 Part II: Assessing the Effects of Zainabiyeh plan on urban spatial structure. This part of the project evaluated Zainabiyeh in the spatial structure of the city. For this purpose, the integration maps of the periods were prepared and analyzed in Depth map software. Data are presented on two main axes (axes Imam and Sadi) in table format at the continuing influence of this project on the structure of the city. This is carried out based on the same data. 
Zainabiyeh project can influence the overall structure of the city. The projects addressed two impacts including:
1- Change Rank integration impact on the main axes before and after the project; 2- Impact on urban development, 3- The impact on user change and increase in the value of the property, 4- The impact on network performance, 5- Effects on the amount of traffic.
 
Conclusion
Old tissues of cities, as part of the whole urban system, are now the most important problems for the planning and management. New developments in the world in urbanization and the emergence of problems is caused by the old sections of cities more than other parts exposed to adverse effects of urban development. In the city of zanjan, there are also plans to organize a design based Zainabiyeh as one of the objectives of traffic. This is regardless of the social logic of space and spatial relations, spatial structure and organization. The new problems that until now remained out of sight designers and urban planners are created. Therefore, this study examined the impact of Zainabiyeh based on macro and micro structure of the city. This requires the use of a smart way to be able to analyze spatial relationships. Thus, using space syntax as a new approach in studies and modeling of spatial structure for answering research was conducted in two parts.
The results showed that the impact of the project in the neighborhood scale, although can initially increase the amount of integration, this has led to an increase in the difference in isolation of break physical space in the neighborhood. At the macro level with the slightest variation in the integration of large changes in the spatial arrangement and displacement rank integration between the main axes have been followed. In the sample, Zainabiyeh's design for urban development, property value, land use, pedestrian movement, and traffic situation of the road network has also been affected.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Development plans
  • Spatial structure
  • social logic of space
  • space syntax
  1. اهری، زهرا (1395)، «تأملی بر مفهوم ساختار و چگونگی شناسایی آن در شهر ایرانی پیش از دوران مدرن»، نشریة فیروزه اسلام- پژوهه معماری و شهرسازی اسلامی- شمارة 2، صص 49-50.
  2. اهری، زهرا (1381)، تحلیل دستور زبان طراحی در شالودة شهری اصفهان، زبان طراحی شهری در مکتب شهرسازی اصفهان، رسالة دکترا، دانشکدة هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.
  3. بذرگر، محمدرضا (1382)، شهرسازی و ساخت اصلی شهر، شیراز، کوشا مهر.
  4. پاکزاد، جهانشاه، (1385)، مبانی نظری و فرایند طراحی شهری، تهران: وزارت مسکن و شهرسازی.
  5. جمشیدی، محمود (1382)، «ملاحظاتی در مورد نظریه تحلیل چیدمان فضا»، فصلنامة جستارهای شهرسازی، شمارة 6، صص 20-25.
  6. حمیدی، ملیحه و همکاران (1376)، استخوان‌بندی شــهر تهران، جلد اول: بررســی مفاهیم و نمونه‌ها (ایران-جهان)، ســازمان مشــاور فنی و مهندسی شهر تهران، معاونت فنی و عمرانی شهرداری تهران.
  7. دویران، اسماعیل (1390)، «بررسی مداخله در ساماندهی بافت‌های فرسوده و ناکارآمدی شهری با رویکرد ترکیبی»، مجلة پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال دوم، شمارة 7، صص 71-90.
  8. ربانی، رسول (1381)، «جامعه‌شناسی شهری»، اصفهان: دانشگاه اصفهان و سازمان سمت.
  9. ریسمانچیان، امید (1389)، «برخورد روشمند در مدیریت حرکت عابر پیاده (نمونة موردی: محلة نظام‌آباد)»، ماهنامة منظر، شمارة 6، صص 36-39.

10.سلطانی‌فرد، هادی (1392)، نقش دگرگونی سازمان فضایی شهر سبزوار بر توسعة شــهر معاصر، پایان‌نامة دکتری به راهنمایی آقای دکتر حسین حاتمی‌نژاد، دانشکدة جغرافیا، دانشگاه تهران.

11.صادقی، سارا (1391)، «بررسی تأثیر طرح‌های توسعة شهری معاصر بر ساختار فضایی هستة تاریخی شمال شهر اصفهان»، فصلنامة علمی- پژوهشی مطالعات شهری، صص 3-12.

12.عباس‌زادگان، مصطفی (1381)، «روش چیدمان فضا در فرایند طراحی شهری»، فصلنامة مدیریت شهری، شمارة 9، ص 66.

13.عباس‌زادگان، مصطفی و آذری، عباس (1388)، «بررسی نقش فضایی بازار در ساختار شهرهای ایرانی (با بهره‌گیری از روش چیدمان فضا)، مجلة آبادی، شمارة 94، صص 27-31.

14.عباس‌زادگان و همکاران (1391)، «نگاهی ساختاری به اصلاح شبکة معابر در بافت‌های فرسوده جهت حل مشکل نفوذپذیری و انزوای فضایی این محلات در بافت فرسودة شهر مشهد»، دو فصلنامة مدیریت شهری، شمارة 30، صص 163-178.

15.فلامکی، محمدمنصور (1374)، باز زنده‌سازی بناها و شهرهای تاریخی، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ سوم، تهران.

16.قربانیان، مهشید (1389)، «بازسازی بخش مرکزی شهرها؛ الگوی مداخله و دستورالعمل‌های مرمتی در خرده حوزه‌های درک‌پذیر»، نشریة علمی-پژوهشی انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، شمارة 1، صص 77-90.

17.مختارزاده، صفورا (1390)، «بررسی تأثیر اصلاح ساختار فضایی بافت تاریخی شهرها بر توسعه‌یافتگی این بافت‌ها با بهره‌گیری از روش چیدمان فضا (نمونة موردی: بافت تاریخی شهر مشهد)»، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر اصفهان.

18.مدنی‌پور، علی (1384)، طراحی فضای شهری، مترجم: فرهاد مرتضایی، شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری (وابسته به شهرداری تهران)، چاپ دوم.

19.معماریان، غلامحسین (1381)، «نحو فضای معماری»، مجلة صفه، شمارة 35، ص 75-83.

20.هاروی، دیوید (1379)، عدالت اجتماعی و شهر، ترجمة فرخ حسامیان و دیگران، شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری، تهران، چاپ دوم.

21.یزدان‌فر، عباس، موسوی، مهناز و هانیه زرگر دقیق (1387)، «تحلیل ساختار فضایی شهر تبریز در محدودة بارو با استفاده از اسپیس سینتکس»، ماهنامة بین‌المللی راه و ساختمان، شمارة 67، صص 58-68.

 

  1. Asami, Y., K.S. Ayse., K. and Kensuke., I.S. (2003), Introducing the third dimension on Space Syntax: Application on the historical Istanbul, Proceedings. 4th International Space Syntax London.
  2. Bacon, E. (1978), Design of Cites, London: Thames and Hudson.
  3. Buchanan. P. (1988), What city? A plea for place in the public realm, Architectural Review, Vol. 184, No.1101: 31-41
  4. Carmona, M. (2003), Public Places Urban Spaces; The Dimensions of Urban Design, Axford Press.Axford.
  5. Castelles, Manuel, (1977), the Urban Question, Cambridge, the MIT Press.
  6. Crane, D. (1980), City Symbolic, Journal of American Institute of Planners, Vol. 26, No. 4: 280-292.
  7. Dill, J. (2004) Measuring Network Connectivity for Bicycling and Walking, TRB 2004 Annual Meeting.
  8. Figueiredo, L. (2005), Mindwalk 1.o –space syntax software.
  9. Garrison, W.l and Marble, D. (1965), The Structure of Transportation Networks. (Evanston,Il:Transportation Center Northwestern University).
  10. Gu, B.O. (2001), A Study on the Birth & Growth of Building Program in the Context of Street Layout,M.A, Thesis, Seoul National University.
  11. Hillier, B. (1993), Natural movement: Or, configuration and attraction in urban pedestrian movement, Environment and Planning B: Planning and Design, Vol.???, No. 20: 29-66.
  12. Hillier, B. (2007), Space is the machine, A configurational theory of architecture Space Syntax.
  13. Hillier, B. and Vaughan, L. (2007), The City as One Thing, Progress in Planning, 67 (3) pp. 205-230
  14. Hillier, B., and Hanson, J. (1984), The social logic of space, Cambridge University Press, New York.
  15. Karimi, K. (1997), The spatial logic of organiccities in Iran and the United Kingdom, 1st international symposium on space syntax, London.
  16. Karimi, K., (1997), The Spatial Logic Organic in Iran and United Kingdom, Space Syntax First International Symposium, Vol. I. Comparative Cities, London: 591.
  17. Klarqvist, B. (1993), A Space Syntax Glossary, in Nordic Journal Of rchitectural and Planning Research,:2.
  18. Lopez, Manuel J.J and Akkelies V. (2007), Space and crime in Duthch buit environments, 6th intermational symposium on space syntax, Istanbul.
  19. Luchinger, A. (1981), Structuralism in Architecture and Urban Planning, Stuttgart: Karl Kramer Verlag.
  20. Marcus, L. (2010), Spatial Capital A Proposal for an Extension of Space Syntax into a More General Urban Morphology, The Journal of Space Syntax, Vol.1, No.1:30-40.
  21. Min S., Kim Y. (2012), the impact of spatial configuration and merchandising on the shopping behavior in the complex commercial facilities procceding Eighth international space syntax symposium Santiago Chile.
  22. Onder, E. D., Gigi, Y.(2010), Reading urban spaces by the space-syntax method: A proposal for the South Halic Region,Cities 27 (2010), pp. 260–271.
    1. Staber, M. (1965), Concrete Painting as Structural Painting, In Structure in Art and in Science, ed. Gyorgy Kepes,165-185, London: Studio Vista.
    2. Stiny G, and L. (1985), Design Machines, Environment and Planning Journal.
    3. Zhong, C. et al. (2014) Detecting the dynamics of urbanstructure through spatial network analysis, International Journal of Geographical Information Science, DOI: 10.1080/13658816.2014.914521.