سنجش شاخص های سر زندگی شهری در سکونتگاه های غیر رسمی (مطالعۀ موردی: سیلاب قوشخانۀ تبریز)

نوع مقاله : پژوهشی - کاربردی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد شهرسازی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

2 استادیار گروه جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده

ارزیابی شاخص‌های سرزندگی شهری به‌عنوان روشی برای پی‌بردن به میزان شادابی، نشاط و حیات اجتماعی شهروندان هر جامعه‌ است، اما بررسی وضعیت مؤلفه‌های سرزندگی در میان ساکنان سکونتگاه‌های غیررسمی از درجة اهمیت بیشتری برخوردار است؛ چراکه بیشتر ساکنان این نواحی اقشار کم‌برخوردار و آسیب‌پذیر در جوامع هستند و ضرورت توجه به وضعیت حیات و زیست‌پذیری آنان بیشتر از شهروندان سایر نقاط شهری اهمیت دارد. هدف اصلی پژوهش توصیفی-تحلیلی حاضر، ارزیابی میزان اهمیت شاخص‌های سرزندگی شهری در میان ساکنان سکونتگاه‌های غیررسمی محلة سیلاب تبریز است. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از روش  پرسش‌نامه و آزمون‌های رگرسیون چندمتغیره، آمارة t تک‌نمونه‌ای و کروسکال استفاده شده است. داده‌های پژوهش با استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای و بررسی میدانی گردآوری شده و حجم نمونه هم براساس فرمول کوکران معادل 305 نفر برآورد شده است. شاخص‌های تعیین‌شده در این پژوهش، به‌ترتیب شاخص «روانی- اجتماعی» با 4 گویه، شاخص «کالبدی-فضایی» با 9 گویه و شاخص «تسهیلات رفاهی و خدماتی» با 9 گویه هستند. نتایج تحلیل داده‌ها و  پرسش‌نامه‌ها حاکی از آن است که از نظر ساکنان محلة سیلاب تبریز در میان مؤلفه‌های مورد مطالعه، مؤلفة روانی-اجتماعی با میانگین 43/2 بیشترین اهمیت را دارد. همچنین مؤلفة تسهیلات رفاهی-خدماتی با میانگین 18/2 در رتبة دوم و مؤلفة کالبدی-فضایی با میانگین 39/1 در رتبة سوم قرار گرفته‌اند. رتبه‌بندی مذکور بیانگر آن است که میزان اهمیت مؤلفه‌های سرزندگی شهری از نظر شهروندان محلة سیلاب تبریز یکسان نیست. یافته‌های دیگر پژوهش نشان می‌دهد که میان شاخص روانی- اجتماعی ساکنان محلة سیلاب تبریز و میزان سرزندگی در این محله، با بهره‌گیری از مؤلفه‌های «تفریح و شادی کودکان» با مقدار بتای 469/0 و «فعالیت گروه‌های فرهنگی» با مقدار بتای 398/0 رابطة معناداری وجود دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Measuring Indicators of Urban Vitality in Informal Settlements (Case study: Seilab Qoshkhane Tabriz)

نویسندگان [English]

  • Ali Oskouee Aras 1
  • Hadi Hakimi 2
1 Department of Geoghraphy and Urban Planning
2
چکیده [English]

Paying attention to the indicators of urban vitality can improve the social-economic, cultural, psychological, physical, and physical dimensions, etc. of the inhabitants of informal settlements. Therefore, the present study was conducted with developmental-applied nature and descriptive-analytical method to measure and evaluate urban vitality indices among residents using SPSS software and multivariate regression tests, one-sample t-test and Kruskal. The required data were collected using library studies and field research, and the sample size was estimated to be 305 according to Cochran's formula. The results show that there is a significant relationship between the psychosocial index of the residents of the Seilab neighborhood of Tabriz and the level of urban vitality in this neighborhood using the components of children's recreation and happiness and cultural activities. Other findings showed that among the studied components, the psycho-social component with an average (2.43) has the first rank and then the welfare-service component with an average (2.18), the second rank, and finally the component. Physical-spatial with an average of (1.39) ranked third. Finally, it can be concluded that the situation of the components of urban vitality has not been the same for the citizens.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Urban vitality
  • livability. Informal settlements
  • Seilab Qoshkhane
  • Tabriz
 
بنتلی، ای‌ین (1382). محیطهای پاسخده، ترجمة مصطفی بهزادفر، تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران.
پوراحمد، احمد، عمو، ابراهیم، حاجیان، محمد، رئوفی، اصغر (1396). «سنجش کیفیت زندگی در سکونتگاه‌های غیررسمی (مطالعة موردی: محلة اسلام‌آباد تهران)»، دوفصلنامة علمی-پژوهشی جغرافیای اجتماعی شهری، سال چهارم، شمارة 2، صص 1-22.
پورمحمدی، محمدرضا و رضا جهان‌بین (1388). «ادامة حیات اسکان غیررسمی و رویکرد توانمندسازی به‌مثابة نوین‌ترین راهبرد مقابله با آن (مطالعة موردی شهر تبریز)»، فصلنامة جغرافیای چشم‌انداز زاگرس، شمارة 1، صص 47.
حاتمی‌نژاد، حسین، حیدری، اصغر، نجفی، اسماعیل و وحید عباسی فلاح (1396). «ابعاد کیفیت زندگی ساکنان خودروی شهری (مطالعة موردی: محلة اسلام‌آباد کلان‌شهر تهران)»، دوفصلنامة علمی-پژوهشی جغرافیای اجتماعی شهری، دانشگاه شهید باهنر کرمان، شمارة 2، صص 23-45.
حسامپور، فاطمه (1395). رابطة امید و شادکامی با سرزندگی تحصیلی دانش آموزان مقطع متوسطه با نقش واسطه‌ای خودکارآمدی تحصیلی، پایان‌نامة کارشناسی ‌ارشد، استاد راهنما: مجید صدوقی، رشتة روان‌شناسی تربیتی، دانشگاه کاشان.
حبیبی، میترا و نیلوفر گرامی (1397). «چگونگی استفاده از فضاهای شهری در سکونتگاه‌های غیررسمی (مورد پژوهشی: جداره‌های شرقی بزرگراه چمران تهران، حدفاصل پل ملاصدرا و پل مدیریت)»، نشریة پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، شمارة 32، صص 163-174.
حاج‌یوسفی، علی (1382). «پدیدة حاشیه‌نشینی شهری قبل از انقلاب، حاشیه‌نشینی و اسکان غیررسمی»، مجموعة مقالات حاشیه‏نشینی و اسکان غیررسمی، جلد اول، تهران: انتشارات دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی، صص 182.
خستو، مریم و نوید سعیدی رضوانی (1389). «عوامل مؤثر بر سرزندگی فضاهای شهری: خلق یک فضای شهری سرزنده با تکیه بر مفهوم مرکز خرید پیاده»، نشریة هویت شهر، شمارة 6، صص 63-74.
زمانی، اکبر، زاده ولی‌خواجه، شاهرخ و فاطمه زادولی (1389). «بررسی شاخص‌های مسکن در مناطق اسکان غیررسمی (مطالعة موردی: محلة سیلاب تبریز)»، نشریة اندیشة جغرافیایی، شمارة 8، صص 45-61..
سفاهن، افشین و لیلا هاتفی اردکانی (1397). «شاخص‌های اقتصادی توسعه در سکونتگاه‌های غیررسمی شهرها با تأکید بر میزان رضایتمندی شهروندان (مورد پژوهش: محلة دهنو در شهر اصفهان)»، ماهنامة علمی تخصصی پایاشهر، سال اول، شمارة 11، صص1-16.
شکوئی، حسین (1373). دیدگاههای نو در جغرافیای شهری، جلد اول، تهران: انتشارات سمت.
صرافی، مظفر (1380). «ابرمسئلة شهری ایران و نقش برنامه‌ریزان شهری»، فصلنامة معماری و شهرسازی، شمارة 62-63، صص 45-50.
صمدی تودارو، فؤاد (1394). تبیین نقش کیفیت کالبدی در سرزندگی اقتصادی سکونتگاههای روستایی با تأکید بر فضای کارآفرینی (مطالعة موردی: دهستان خاومیرآباد، شهرستان مریوان)، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، رشتة جغرافیا، گرایش جغرافیا و برنامه‏ریزی روستایی-برنامه‏ریزی کالبدی، استاد راهنما: دکتر بهروز محمدی یگانه، استاد مشاور: دکتر مهدی چراغی، دانشکدة علوم انسانی، دانشگاه زنجان.
عمید، حسن (1363). فرهنگ فارسی عمید، تهران: انتشارات امیرکبیر.
غفاری، غلامرضا و رضا امیدی (1387). «کیفیت زندگی در برنامه‌های عمرانی و توسعة ایران»، نشریة رفاه اجتماعی، شمارة 30-31، صص 9-33.
فرجی، امین (1396). «سنجش رضایتمندی از کیفیت زندگی در سکونتگاه‌های غیررسمی (مطالعة موردی: شهر بجنورد)»، دوفصلنامة علمی-پژوهشی پژوهش‌های بوم‌شناسی شهری، سال هشتم، شمارة 16، صص 89-100.
لینچ، کوین (1384). تئوری شکل شهر، ترجمة سید حسین بحرینی، چاپ سوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
مصلی‌نژاد، علی، موحد، خسرو و هادی کشمیری (1397). «ارزیابی تأثیر عناصر کالبدی معماری بر ارتقای سرزندگی شهروندان در معابر شهری، مورد مطالعاتی: خیابان عفیف‌آباد در شهر شیراز»، معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، شمارة 25، صص 177-188.
مرکز آمار ایران (1396). سالنامة آماری استان آذربایجان‏ شرقی، سازمان مدیریت و برنامه‏ریزی استان آذربایجان شرقی، ص122.
Assayed, N. (1993). Informal Housing in a Comparative Perspective: One Squatting Culture and Development in a Latin American & A Middle Eastern Context. Review of Urban & Regional Development Studies, 5, 4-15.
Douglass, M. (2001). Intercity competition and the question of economic resilience: Globalization and crisis in Asia. Global City-Regions: Trends, Theory, Policy.Pp: 236-262.
 Foo, T. S. (2000). Subjective Assessment of Urban Quality of Life in Singapore. Habitat International, 24, 31-49.
Guap, T. K. Thye. W. W and Grace. Aw. (2014). A New Approach to Measuring the Livability of Cities: The Global Livable Cities Index. The journal of world Review of Science Technology and Sustainable Development (WRSTSD), 11(2), 176-196.
Fink, G., Arcu, R., & Montana., L. (2012). The Health of the Poor: Women Living in Informal Settlements Ghana. Medical Journal, 46(2), 104-112.
Hernández-García, J. (2013). Public Space in Informal Settlements, the Barrios of Bogotá. Cambridge: Cambridge Scholars Publishing.
Hernandez, J., Garcia, J., & Yenda, G. (2018). Untangling the Vitality of Spaces of BOGOTA Informal Settlements-Urban Space: Experiences 7 Reflections from the global south 975-978.
Kennedy, R. (2010). Dimensions of Livability: A Tool for Sustainable Cities SBTO. Paper presented at the Conference held in April in Madrid Spain.
Majale, M. (2008). Employment Creation through Participatory Urban Planning and Slum Upgrading: the Case of Kitale, Kenya. Habitat International, 32, 270-282.
Rezaporian, P., Aabbaszadegan, M., & Modiri, A. (2013). Enhancing the Quality of Urban Space by Pedestrian Grid Design Using Space Syntax Technique: A Case Study of the Historical Neighborhood of Jolfa in the city of Isfahan (Iran). Journal of Innovation and Applied Studies, 4(1), 141-154.
Richards, R., O Leary, B., & Mutsonziwa, K. (2006). Measuring Quality of Life in Informal Settlements in South Africa. Social Indicators Research, 81, 375-388.
UN-Habitat. (2016). Urbanization and Development Emerging Futures. World Cities Report.
Westerway, M. S. (2006). A Longitudinal Investigation of Satisfaction with Personal & Environmental Quality of Life in an Informal South African Housing Settlement Orakpo Soweto. Habitat International, 30, 178-189.
WHO. (1999). People Living in Informal Settlements Environmental Health Indicators: from Work & Methodologies.Annual report.
Bentley, E. (2004). Responsive Environments (M. Behzadfar, Trans). Tehran: Iran University of Science and Technology. (In Persian)
Poorahmad, Ahmad, Amo, Ibrahim, Hajian, Mohammad, Raufi, Asghar (2017). "Assessing the quality of life in informal settlements (Case study: Islamabad neighborhood of Tehran)", Bi-Quarterly Journal of Urban Social Geography, Fourth Year, No. 2, Pp: 1-22. (In Persian)
Pourmohammadi, M. R., & Jahanbin, R. (2010). Continuation of Informal Housing and Empowerment Approach as the Latest Strategy to Deal with It (Case Study of Tabriz). Zagros Vision Geography Quarterly, 1(1), Pp: 47. (In Persian)
Hatami Nejad, Hossein, Heydari., A., Najafi, I., & Abbasi Fallah, V. (2018). Dimensions of Quality of Life of Urban Car Residents (Case Study: Islamabad Neighborhood of Tehran). Journal of Urban Social Geography, University Shahid Bahonar Kerman, 4(2), Pp: 23-45. (In Persian)
Hesampour, Fatemeh (2016). The Relationship between Hope and Happiness with the Academic Vitality of High School Students with the Mediating Role of Academic Self-Efficacy, M.Sc. Thesis, Supervisor: Majid Sadoughi, Department of Educational Psychology, Kashan University. (In Persian)
Habibi, M, & Gerami, N. (2019). How to Use Urban Spaces in Informal Settlements (Case Study: East Walls of Tehran Chamran Highway, between Mulla Sadra Bridge and Management Bridge). Journal of Urban Research and Planning, 9,??? (In Persian)
 Haji Yousefi, Ali (2004). "The phenomenon of urban marginalization before the revolution, marginalization and informal settlement", Proceedings of the suburbs and informal settlement, Tehran: University of Social Welfare and Rehabilitation Sciences Publications, Vol. 1, Pp. 182. (In Persian)
Khasto, M., & Saeedi Rezvani, N. (2011). Factors Affecting the Vitality of Urban Spaces, creating a Living Urban Space Based on the Concept (Pedestrian Shopping Center). Identity City Journal, 4(6), 63-74. (In Persian)
Zamani, A., Zadeh Vali Khajeh, Sh., & Zadoli, F. (2011). Study of Housing Indicators in Informal Settlements (Case Study: Tabriz Flood Neighborhood). Journal of Geographical Thought, 4(8), Pp: 61-45. (In Persian)
Safahan, Afshin and Leila Hatefi Ardakani (2018). "Economic Indicators of Development in Informal Settlements of Cities with Emphasis on Citizens' Satisfaction (Case Study: Dehno Neighborhood in Isfahan)", Payashahr Scientific Monthly, First Year, No. 11, Pp: 1-16. (In Persian)
Shokouei, H. (1995). New Perspectives on Urban Geography. Vol. 1. Tehran: SAMAT Publications. (In Persian)
Sarafi, M. (2002). Iran's Urban Problem Cloud and the Role of Urban Planners. Quarterly Journal of Architecture and Urban Planning, (62-63), 45-50. (In Persian)
Samadi Todaro, Fouad (2015). Explaining the role of physical quality in the economic vitality of rural settlements with emphasis on entrepreneurship (Case study: Khaomirabad rural district, Marivan city), Master Thesis, Geography, Geography and Rural Planning - Physical Planning, Supervisor: Dr. Behrooz Mohammadi Yeganeh, Consultant Professor: Dr. Mehdi Cheraghi, Faculty of Humanities, Zanjan University. (In Persian)
Amid, H. (1985). Farhang Farsi Amid. Tehran: Amirkabir Publications. (In Persian)
Ghaffari, Gh. R., & Omidi, R. (2008). Quality of Life in Iran's Development Programs. Journal of Social Welfare, (30-31), 33-39. (In Persian)
Faraji, A. (2009). Measuring Satisfaction with Quality of Life in Informal Settlements (Case Study: Shahr-e-Bojnourd). Journal of Urban Ecology Research, 8(2), Pp: 89-100. (In Persian)
Lynch, Q. (2017). Theory of City Shape (S. H. Bahreini, Trans). (3rd ed.). Tehran: Tehran University Press. (In Persian)
Mosallanejad, A., Movahed, Kh., & Kashmiri, H. (2019). Evaluation of the Effect of Physical Elements of Architecture on Promoting the Vitality of Citizens in Urban Areas (Case Study: Afifabad Street in Shiraz). Armanshahr Architecture and Urbanism, 11(25), 177-188. (In Persian)
Statistics Center of Iran (2017). Statistical Yearbook of East Azerbaijan Province, Management and Planning Organization of East Azerbaijan Province, Pp: 122. (In Persian)