تحلیل زمانی - مکانی گسترش کالبدی شهر مشهد و پایش تغییرات کاربری اراضی اطراف

نوع مقاله : پژوهشی - کاربردی

نویسندگان

1 استادیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکدۀ جغرافیا، دانشگاه تهران

2 دانشجوی کارشناسی‌ارشد سنجش از دور و سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی (مطالعات شهری و روستایی)، دانشکدۀ جغرافیا دانشگاه تهران

3 دانشجوی کارشناسی‌ارشد سنجش از دور و سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی (مطالعات شهری و روستایی)، دانشکدۀ جغرافیا، دانشگاه تهران

چکیده

بررسی و تحلیل گسترش شهر با استفاده از داده‌های چندزمانه از جمله مباحثی است که در مطالعات شهری و برنامه‌ریزی برای آیندۀ شهر اهمیت زیادی دارد. هدف از این مطالعه، بررسی میزان گسترش کالبدی شهر مشهد، شناسایی ماهیت اراضی تغییریافته به کاربری شهری، تعیین جهات اصلی رشد و همچنین بررسی الگوی رشد این شهر در بازۀ زمانی 1366 تا 1392 است. بدین ترتیب، با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای لندست (1366، 1379 و 1392) طبقات پوشش و کاربری زمین برای شهر مشهد و اطراف آن استخراج شد و با استفاده از تکنیک کشف تغییرات به روش مقایسه پس از طبقه‌بندی تصاویر، تغییرات اراضی کشاورزی و اراضی بایر به کاربری شهری شناسایی گردید. سپس با استفاده ار تکنیک‌های آمار منطقه‌ای میزان گسترش شهر و ماهیت تغییرات در جهات جغرافیایی مختلف به‌دست آمد. از سال‌ 1366 تا 1392، بر اساس نتایج، 67/3343 هکتار از اراضی کشاورزی و 11/6964 هکتار از اراضی بایر به کاربری شهری تبدیل شده است. جهات اصلی گسترش شهر در این بازۀ زمانی، به‌ترتیب جهات شمال غرب، غرب و شرق بوده است. جهات شمال غرب، شرق و شمال به‌ترتیب جهاتی‌اند که بیشترین میزان تغییر اراضی کشاورزی به کاربری شهری در آنها اتفاق افتاده است. از سوی دیگر، در جهات شمال غرب، غرب و جنوب، تبدیل اراضی بایر به کاربری شهری بیشتر از جهات دیگر بوده است. بررسی میزان تراکم و نحوۀ پراکنش رشد شهر نشان می‌دهد که گسترش شهر از الگوی رشد افقی و پراکنده پیروی کرده است. توجه به نتایج، نقشه‌های ارائه‌شده و تصاویر ماهواره‌ای شهر مشهد نشان می‌دهد که مناسب‌ترین جهت برای رشد آیندۀ این شهر جهت شمال غرب است. زیرا در این قسمت نسبت اراضی بایر به اراضی کشاورزی در مقایسه با جهات دیگر بیشتر است و همچنین مانع طبیعی محدودکننده‌‌‌ای در این جهت وجود ندارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Spatiotemporal analysis of the physical expansion of Mashhad City and monitoring of land use changes around

نویسندگان [English]

  • Saeed Zanganeh Shahraki 1
  • Ali Kazemzadeh 2
  • Sirous Hashemi Darreh Badami 3
1 Assistant Professor, Geography and Urban Planning, University of Tehran, Iran
2 M.A student, GIS and Remote Sensing (Urban and Rural studies), University of Tehran, Iran
3 M.A student, GIS and Remote Sensing (Urban and Rural studies), University of Tehran, Iran
چکیده [English]

Extended Abstract
Introduction
Analysis of urban growth using multi-temporal data is topic that have great importance in urban studies and planning for the future of cities. The city as a dynamic phenomenon has an spatial- temporal identity which is changing during the time result from human activities and it is expanding. Generally, the city growth is affluence by different human and physical factors thereby the extent, dimensions and directions of expansion and growth are affluence by those factors. The first consequence of a city expansion and sprawl is land use and land cover change of peripheral lands. According to this, depends of where and how urban sprawl is took place, it might have positive and negative impacts. Planning for the future of urban expansion and directing it to a proper and sustainable direction, awareness about urban expansion, urban growth and urban sprawl in different periods is totally necessary nowadays. One of the most important ways to analyze and study the expansion and growth of a city is using the data and methods of remote sensing.
The city of Mashhad, second largest city in Iran, has experienced a big migration from villages and towns result from, millions of tourist yearly, more attention of the government, increment of investments and creating more employment opportunities. This factors has grew the population first and then expansion and sprawl of the city. Mashhad’s growth has been taken place without any attention to environmental potentials, thereby, many problems in parts of socio-economic and environment has been emerged. Therefore, this paper aimed to study and analyze the physical growth and sprawl of Mashhad from 1987 to 2013 using satellite images and change detection algorithms and detect land use / cover change. In addition to this, the proper and appropriate direction for the next growth has suggested.
 
Methods
The aim of this study is to Assessment of the physical expansion of the city of Mashhad, Identify the nature of changed lands to urban uses, determining the main directions of growth and also examine growth pattern of this city. Thus using Landsat satellite images (1987, 2000 and 2013), were extracted land use and land cover classes for city of Mashhad and its surroundings. Using changes detection technique by post-classification comparison method, were identified changes from agricultural lands and barren lands to urban land uses. Then using zonal statistic techniques, were obtained extent and nature of changes in different geographical directions.
Results and Discussion
According to the results, from the 1987 to 2000, the amount of 3,344.67 hectare of agricultural lands and amount of 6,964.11 hectares of barren lands are converted to urban land uses. The main directions of expand of the city at this time, respectively is northwest, west and east directions. The northwest, east and north directions respectively is directions that had been highest amount of agricultural land change to urban land uses. On the other hand, in the directions of northwest, west and south, change from barren land to urban land is higher than in other directions. Examine the density and distribution of urban growth show that expansion of city has followed the sprawl growth pattern. According to the results, provided maps and satellite images of the city of Mashhad, the most appropriate direction for the future development is the northwest. Because in this direction, the proportion of barren lands into agricultural lands compared to the other direction is further. Also there is not any natural barrier limiting in this direction.
 
Conclusion
According to what has resulted from the data and analysis, Mashhad has a very rapid rate of population growth in last decade. This phenomenon has a lot of causes like tourism, job opportunities, and amenities and so on. But the more interesting phenomenon is its urban sprawl and physical expansion that it is much more rapid than population growth. So that, from 1987 t0 2013, the expansion of this city has increased more than two times. The most changed uses are barren lands and agricultural lands. About 3344 hectares of agricultural and grand spaces has converted to urban land use in a short period (26 years). The growth this city is so much rapid that it is possible to say that it has all conditions of urban sprawl in a developing country, growth toward villages and along roads and highways very scattered and fragmented. The restled showed that the growth won’t stop but urban managers and planners must direct it to the optimism direction that the least productive lands change. It is said that the best direction for the next growth of this city is North West. We have to use and implement some strategies to strengthen the city growth to this site.

کلیدواژه‌ها [English]

  • land use/cover changes
  • Mashhad
  • remote sensing data
  • urban growth
  • urban sprawl

مراجع

آ. م.، چاندرا؛ س. ک.، گوش؛ (1391). سنجش از دور و سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی، ترجمۀ سید کاظم علوی‌پناه و مسلم لدنی، چاپ دوم، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
پوراحمد، احمد؛ حسینی، سید علی؛ حسینی، سید محمد؛ نصیری، محمد؛ (1393). بررسی گسترش افقی شهر مشهد در چند دهۀ اخیر و تأثیر آن بر منابع آب، مجلۀ پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دورۀ 46، شمارۀ 3، 504-485.
توماس م.، لیلسند؛ رالف و.، کیفر، (1387). سنجش از دور و تفسیر تصاویر ماهواره‌ای، ترجمۀ جعفر اولادی قادیکلایی، چاپ اول، انتشارات دانشگاه مازندران، بابلسر.
جعفری، حمیدرضا؛ حمزه، محمد؛ نصیری، حسین؛ رفیعی، یوسف؛ (1390). توسعۀ مدل مفهومی مبتنی بر الگوریتم Decision Tree و داده‌کاوی به منظور آشکارسازی تغییرات پوشش اراضی با استفاده از تصاویر سنجندۀ TM و داده‌های کمکی (مطالعۀ موردی: بخش مرکزی شهرستان بویراحمد)، نشریۀ علوم محیطی، سال هشتم، شمارۀ 3، 20-1.
رهنما، محمد رحیم؛ عباس‌زاده، غلام‌رضا؛ (1385). مطالعۀ تطبیقی سنجش تراکم پراکنش/ فشردگی در کلان‌شهرهای سیدنی و مشهد، مجلۀ جغرافیا و توسعۀ ناحیه‌ای، شمارۀ 6، 28-101.
حسین‌زاده، سید رضا؛ جهادی طرقی، مهناز؛ (1386). اثرات گسترش شهر مشهد بر الگوی زهکشی طبیعی و تشدید سیلاب‌های شهری، پژوهش‌های جغرافیایی، شمارۀ 61، 159-145.
سالنامۀ آماری مشهد، 1391
علوی‌پناه، سید کاظم؛ (1392). کاربرد سنجش از دور در علوم زمین (علوم خاک)، چاپ چهارم، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
فاطمی، سید باقر؛ رضایی، یوسف؛ (1389). مبانی سنجش از دور، چاپ دوم، انتشارات آزاده، تهران.
فرهودی، رحمت‌الله؛ پورموسوی، سید موسی؛ حسینی، سید علی؛ حسینی، سید محمد؛ (1393). تحلیلی بر گسترش افقی شهر مشهد در چند دهۀ اخیر (1385-1335) و تأثیر آن بر منابع خاک، نشریۀ جغرافیا و برنامه‌ریزی، سال 18، شمارۀ 50، 280-259.
فیضی‌زاده، بختیار؛ جعفری، فیروز؛ نظم‌فر، حسین؛ (1387). کاربرد داده‌های سنجش از دور در آشکارسازی تغییرات کاربری‌های اراضی شهری (مطالعۀ موردی فضای سبز شهر تبریز)، نشریۀ هنرهای زیبا، شمارۀ 34، 24-17.
مرکز آمار ایران، 1393.
Alavi panah, S.K.; Ehsani A. H.; (2005). Change detection and desertification based on geographic information system and multi-spectral satellite data (Case study: damghan playa), Gegraphical research quarterly, 51, 143-155.
Bhatta, S.B.; Saraswati, D.; (2010). Quantifying the degree-of- freedom, degree of sprawl, and degree of goodness of urban growth from remote sensing data, Applied Geography, 30, 96-111.
Coppin, P.; Jonckheere, I.; Nackaerts, K.; Muys, B.; (2004). Digital change detection methods in ecosystem monitoring, International Journal of RemoteSensing, 25 (9), 1565-1596.
Imbernon, J.; (1999). Changes in agricultural practice and landscape over a 60 year period in North Lampung Sumatra, Agriculture, Ecosystems and Environment, 76(1), 61-66.
Jensen, J. R.; (2005). Introductory digital image processing: A remote sensing perspective (3rd Edn), Upper Saddle River, NJ: Prentice-Hall.
Lu, D.; Mausel, P.; Brondizio, E.; Moran, E.; (2004). Change detection techniques, International Journal of Remote Sensing, 25(12), 2365-2407.
Munroe, D. K.; Croissant, C.; York, A. M.; (2005). Land use policy and landscape fragmentation in an urbanizing region: assessing the impact of zoning, Applied Geography, 25(2), 121-141.
Abd El-Kawy, O. R.; Rod, J.K.; Ismail, H. A.; Suliman, A.S.; (2011). Land use and land cover change detection in the western Nile delta of Egypt using remote sensing data, Applied Geography, 31, 483-494.
Shalaby A.; Tateishi R.; (2007). Remote sensing and GIS for mapping and monitoring land cover and land-use changes in the Northwestern coastal zone of Egypt, Applied Geography, 27(1), 28-41.
Shi, z.; Wang, R.; Huang, MX.; (2002). Detection of Coastal Saline Land Uses with Multi-Temporal Landsat Images in Shangyu City China, Environmental Management, 30, 142-150.
Singh, A.; (1989). Digital change detection techniques using remotely-sensed data, International Journal of Remote Sensing, 10 (6), 989-1003.
Stavros, K.; Chrysostomos, D. S.; (2013). Identification of land cover/land use changes in the greater area of the Preveza peninsula in Greece using Landsat satellite data, Applied Geography, 40, 150-160.
Wyman, M. S.; Stein, T.V.; (2010). Modeling social and land-use/land-cover change data to assess drivers of smallholder deforestation in Belize, Applied Geography, 30(3), 329-342.
Yuan, F.; Sawaya, K. E.; Loeffelholz, B.; Bauer, M. E.; (2005). Land cover classification and change analysis of the Twin Cities (Minnesota) metropolitan area by multi temporal Landsat remote sensing, Remote Sensing of Environment, 98, 317-328.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار