تبیین جایگاه نشانه‌های شهری در حفظ و ارتقای دلبستگی به مکان با تأکید بر تصویر ذهنی شهروندان (مطالعۀ موردی: شهر سنندج)

نوع مقاله : پژوهشی - بنیادی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد برنامه‌ریزی شهری، دانشکده شهرسازی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران

2 دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی تهران

3 کارشناس ارشد برنامه‌ریزی منطقه‌ای باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان واحد اصفهان

چکیده

نشانه‌شناسی شهری و توجه به معنا و تأثیرات آن بر کاربران فضا از رویکردهای نوینی است که به‌تازگی در مطالعات شهری کاربرد یافته است. بررسی عوامل نشانگی که هم‌زمان وجوه مختلف معنایی، عملکردی و احساسی را در شکل‌دهی فضای ادراکی درنظر می‌گیرد، می‌تواند گامی برای معنابخشی به فضا و ایجاد حس مکان-حس د‌ل‌بستگی در مخاطب باشد. پژوهش حاضر، توصیفی-تحلیلی-هم‌بستگی، و از نوع پژوهش‌های شناختی است که با پیمایش میدانی، تحلیل محتوا، مصاحبة توأم با پرسشنامه و تحلیل نقشه‌نگاری ذهنی صورت گرفت. یافته‌های این مطالعه بیانگر روابط درونی میان نشانه‌ها و ادراک معنادار شهروندان است؛ تا آنجا که خود را با آن بازمی‌شناسند. نشانه‌هایی که با ویژگی‌‌‌‌‌هایی مانند «قرارگیری در بافت تاریخی»، «داشتن تمایز فرمی از پیرامون»، «داشتن کاربری مذهبی-تجاری» و عملکردهایی از قبیل «المان شهری» همراه هستند، در نقشه‌‌‌‌‌های ذهنی مردم سنندج اهمیت بیشتری دارند. در میان عوامل مهم دل‌‌‌‌‌بستگی به مکان، در نشانة مسجد جامع (دارالاحسان) و پارک آبیدر، مؤلفة دل‌‌‌‌‌بستگی معنایی، و در نشانة میدان آزادی و بازار آصف مؤلفة دل‌‌‌‌‌بستگی بیشترین میانگین را دارند. درمجموع با توجه به مقدار میانگین تفاوت‌‌‌‌‌ها در 10 نشانة برتر، نقش عامل معنایی از دو عامل عملکردی و احساسی در ارتقای دل‌‌‌‌‌بستگی به مکان در سطح شهر سنندج قوی‌‌‌‌‌تر است؛ بنابراین، طراحان و برنامه‌‌‌‌‌ریزان شهری می‌‌‌‌‌توانند تغییرات و طراحی محیط را با توجه به عناصر حاوی بارهای معنایی در زندگی شخصی و جمعی افراد انجام دهند و امکان دل‌‌‌‌‌بستگی به مکان را فراهم کنند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Role of Urban Signs in Promoting the Place Attachment with an Emphasis on Citizens Mental Image (Case Study: Sanandaj City)

نویسندگان [English]

  • Soran Mostafavi Saheb 1
  • Farzaneh Sasanpour 2
  • Mohammad Reza Pouraghdam 3
  • Alireza Sadeghizadeh 1
1 MA in Geography and Urban Planning, University of Kharazmi, Tehran, Iran
2 Associate professor, Department of Geography and Urban Planning, Faculty of Geographical Sciences, University of Kharazmi, Tehran, Iran
3 MA in Regional Planning, Young Researchers and Elite Club, Khorasgan Branch, Islamic Azad University, Esfahan, Iran
چکیده [English]

Introduction
In recent decades with the development of industry and technology, we can see growth and development of cities. Urbanism and architecture today, regardless of climate, culture and geographic location, are being formed similarly in different places. The consequences of neglecting the identity of cities include creation of artificial environments and reduction of social interaction, and citizens’ apathy towards their living environment.  
The studies on perceived quality of urban environments are looking for the ways of establishing harmonious relationship between people and cities. In the contemporary city, this harmony cannot be seen properly in the relationship between people and elements that are important in urban legibility. The most common definitions of landmarks indicate that they are some recognizable natural or man-made features used for navigation, features that stands out from their near environment and are often visible from long distances. In urban studies as well as in geography, a landmark is furthermore defined as an external point of reference that helps orienting in a familiar or unfamiliar environment.  It should also be noted that we know urban landmarks as significant elements in both urban landscape and image. They are the most fundamental pieces of spatial information as they are used for a wide collection of tasks related to the description, understanding and reasoning about our physical environment.
Semiology and its effects is one of the new approaches that recently have become very popular in urban studies. Semiotics principles of cognitive science are rooted from many cognitive sciences, relying on the concept of connotation. This causes the relationship between architectural spaces with the audience. So, different aspects of the syndrome of semantic, functional and emotional aspects are considered simultaneously in the form of perceptual space. This can make space meaningful and create the sense of place for the audience. Emphasizing signs can increase the citizens mental image and legibility of the city.  
Methodology
This study examines the role of signs in the perception of architectural space and its role in improving semantic concepts of sense of place. Space is a phenomenon which human give meaning to it during his life and is also dependent on that. Place attachment is an intersection point between physical activity and subjective components in space. It changes the space to the place by specific sensory and behavioral characteristics of people. Urban signs with different semantic, functional and physical dimensions perform an important role in improving the quality of urban spaces. In this paper, Sanandaj city is explored as a case study in terms of existence of signs, the effects of environmental meanings on different groups of residents and factors to increase sense of attachment to a place. The objective of this research is to study the effects of meanings embedded in urban elements and signs on creation of people’s environmental cognitive maps and place attachment. In this research, we utilized mixed-method approach, where aforementioned influential factors extracted from literature review, to form the qualitative part of the study. In the quantitative part as the validity of the research, Sanandaj City Residents were studied and evaluated. In other words, the study examined the verification of extracted theoretical framework from literature review, through conducting a survey in quantitative part. In this regard, a questionnaire was used to gather the data about citizen’s attachment in the mentioned signs. Ultimately, using SPSS software the data were analyzed through descriptive and inferential statistical methods. The sample size was 200 people. This is conducted by using surveys, cognitive maps, fieldwork interviews and photo-analysis method in the city.
Results and discussion
The results show that between attachment to place and perception and understanding a place, there is a positive relationship, as one can recognize himself by that. Those signs have features such as place in historical context with distinction form of periphery and with landuse religious – commercial functions like urban elements. In mental maps, people of Sanandaj are the most important. Based on TOPSIS technique, the sign »general mosque« is the largest and the sign »Integrated Communications« is the minimal impact that affect attachment to place.  
Conclusion
Among the important factors of attachment to place, the four top signs are including general mosque, Abidar Park, Azadi Square, Asif Market. In general, given the differences in the average values of the top 10 signs, the role of semantic factors toward two functional and emotional factors can be helpful in promoting place attachment in the city of Sanandaj. Analysis of cognitive maps of Sanandaj revealed that these features, besides affecting cognitive maps, can work as a language through which the residents can connect themselves to their environment. Therefore, urban designers can make environmental design and transformations with regard to the elements that are meaningful in private and public life of people and provide an opportunity to create place attachment.  

کلیدواژه‌ها [English]

  • urban signs
  • mental image
  • place attachment
  • Sense of Place
  • Sanandaj City
اصغرپور، محمدجواد، 1385، تصمیم‌‌‌‌‌گیری‌‌‌‌‌های چندمعیاره، چاپ چهارم، انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، تهران.
امین‌‌‌‌‌‌زاده، بهناز، 1389، ارزیابی زیبایی و هویت مکان، نشریة هویت شهر، سال چهارم، شمارة 7، صص 3-14.
ایروانی، محمود و محمدکریم خداپناهی، 1371، روان­شناسی احساس و ادراک، انتشارات سمت، تهران.
بانی ‌‌‌‌‌مسعود، امیر، 1384، جایگاه نشانه‌‌‌‌‌شناسی در شکل‌‌‌‌‌گیری معماری پست‌‌‌‌‌مدرن عوام‌گرا، فصلنامة معماری فرهنگ، سال هفتم، شمارة 23، صص 155-165.
بحرینی، حسین، 1386، تحلیل فضاهای شهری در رابطه با الگوهای رفتاری استفاده‌‌‌‌‌کنندگان و ضوابطی برای طراحی، چاپ پنجم، انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، تهران.
بنتلی، ایان، آلن الکک، پال مورین، سومک گلین و گراهام اسمیت.1387. محیط­هایپاسخده، ترجمه مصطفی بهزادفر، چاپ اول، دانشگاه علم و صنعت، تهران.
پاکزاد، جهانشاه، 1375، هویت و این‌‌‌‌‌همانی با فضا، نشریة صفه، سال ششم، شمارة 22، صص 100-107.
پرتوی، پروین و زهرا آزاد، 1392، بررسی تطبیقی جایگاه میادین تهران در حفظ و ارتقای خاطرة جمعی شهروندان (نمونة موردی: میدان تجریش و میدان بهارستان)، نشریة مطالعات شهری، سال اول، شمارة 4، صص 1-12.
پورجعفر، محمدرضا و علیرضا صادقی، 1387، اصول حاکم بر طراحی هدفمند محورهای دید شاخص شهری، نشریة هویت شهر، سال دوم، شمارة 3، صص 95-107.
پورجعفر، محمدرضا و مهدی منتظرالحجه، 1389، نشانه‌‌‌‌‌های شهری، چاپ اول، انتشارات طحان، تهران.
پورجعفر، محمدرضا، بمانیان، محمدرضا، تقوایی، علی‌اکبر، منتظرالحجه، مهدی، 1390، درآمدی بر گونه شناسی کالبدی نشانه‌های شهری در نقشه‌های ادراکی شهروندان (مطالعه موردی: شهر یزد)، نشریه نامه معماری و شهرسازی، سال چهارم، شماره 7، صص 145-129.
ترکاشوند، عباس و سحر مجیدی، 1392، بازشناسی برخی نشانه‌‌‌‌‌ها در فضاهای شهری، نشریة انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، سال چهارم، شمارة 6، صص 5-15.
حبیبی، سید محسن و ملیحه مقصودی، 1386، مرمت شهری: تعاریف، نظریه‌‌‌‌‌ها، تجارب، منشورها و قطع‌‌‌‌‌نامه‌‌‌‌‌های جهانی، روش‌‌‌‌‌ها و اقدامات شهری، چاپ سوم، انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، تهران.
حسن‌‌‌‌‌زاده، رمضان، 1391، روش­های پژوهش در علوم رفتاری، چاپ سیزدهم، انتشارات ساوالان، تهران.
حقگویی، منیره، 1390، ارزیابی تصویر ذهنی شهروندان از محورهای فعال شهری در شب و روز (مطالعة موردی: خیابان انقلاب)، پایان‌‌‌‌‌نامة کارشناسی ارشد معماری دانشکدة هنر و معماری دانشگاه تربیت مدرس.
دانشپور، سید عبدالهادی، سپهری ‌‌‌‌‌مقدم منصور و مریم چرخچیان، 1388، تبیین مدل دل‌‌‌‌‌بستگی به مکان و بررسی عناصر و ابعاد مختلف آن، نشریة هنرهای زیبا، سال اول، شمارة 38، صص 37-48.
 رنجبر، هادی، حقدوست، علی‌اکبر، مهوش صلصالی، علیرضا خوشدل، محمد علی سلیمانی، نسیم بهرامی، 1391، نمونه‌‌‌‌‌گیری در پژوهش‌‌‌‌‌های کیفی: راهنمایی برای شروع، مجلة علمی-پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی ارتش جمهوری اسلامی ایران، سال دهم، شمارة 3، صص 238-250.
شولتز، کرستیان نوربری، 1385، معماری: حضور، زبان و مکان، ترجمة علی‌‌‌‌‌رضا سید احمدیان، انتشارات نیلوفر، تهران.
گیرو، پیر، 1383، نشانه‌‌‌‌‌شناسی، ترجمة محمد نبوی، نشر آگاه، تهران.
لنگ، جان، 1381، آفرینش نظریة معماری: نقش علوم رفتاری در طراحی محیط، ترجمة علیرضا عینی‌‌‌‌‌فر، انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، تهران.
لینچ، کوین، 1387، سیمای شهر، ترجمة منوچهر مزینی، چاپ هشتم، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
Appleyard, D., 1979, The Environment as a Social Symbol: Within a Theory of Environmental Action and Perception, Journal of the American Planning Association, Vol. 45, No. 2, PP. 143-153.
Cuthbert, A., 2006, the form of Cities: Political Economy and Urban Design, Wiley-Blackwell Publishing.
Fairweather, J. R., sand Swaffield, S. R., 2002, Visitors' and Locals' Experiences of Rotorua, New Zealand: An Interpretative Study Using Photographs of Landscapes and Q Method, International Journal of Tourism Research, Vol. 4, No. 4, PP. 283-297.
Feldman, R. M., 1990, Settlement-Identity: Psychological Bonds with Home Places in a Mobile Society, Journal of Environment and Behavior, Vol. 22, No. 2, PP. 183-219.
Johnson, A., 2009, Visualization Techniques, Human Perception and the Built Environment, Built Environment Research Papers, Vol. 2, No. 2, PP. 93-103.
Kyle, G. T., Absher, J. D. and Graefe, A. R., 2003, The Moderating Role of Place Attachment on the Relationship Between Attitudes Toward Fees and Spending Preferences, Journal Leisure Sciences ,Vol. 25, No. 1, PP. 33-50.
Lewicka, M., 2008, Place Attachment, Place Identity, and Place Memory: Restoring the Forgotten City Past, Journal of Environmental Psychology, Vol. 28, No. 3, PP. 209-231.
Low, S. M., and Altman, I., 1992, Place Attachment: A Conceptual Inquiry, NewYork, Plenum Press.
Milligan, M. J., 1998, Interactional Past and Potential: The Social Construction of Place Attachment, Symbolic Interaction, Vol. 21, No. 1, PP. 1-33.
Proshansky, H. M., 1978, The City and Self-Identity, Journal of Environment and Behavior, Vol. 10, No. 2, PP. 147-169.
Relph, E., 1976, Place and Placelessness (London, Pion) Sussex Academic Press, Eastbourne, England, PP. 151-152.
Rubinstein, R. L., and Parmelee, P. A,. 1992, Attachment to Place and Representation of the Life Course by the Elderly, in I. Altman and S. M. Low (Eds.), Place Attachment; NewYork, Plenum Press.
Seamon, D., 1982, The Phenomenological Contribution to Environmental Psychology, Journal of Environmental Psychology, Vol. 2, No. 2, PP. 119-140.
S. Pipkin, J., 1983, Remaking the City: Social Science Perspectives on Urban Design, Journal of Planning Education and Research, Vol. 4, No. 2, PP. 131-142.
Taylor, R. B., Gottfredson, S. D., and Brower, B., 1985, Attachment to Place: Discriminant Validity, and Impacts of Disorder and Diversity, American Journal of Community Psychology, Vol. 13, No. 5, PP. 525-542.
Tuan, Y. F., 1977, Space and Place: The Perspective of Experience, Minneapolis, University of Minnesota Press.
 Mcglynn, S. Smith, G. Alcock, A. Murrain, P, Bentley, I. 1985. Responsive Environments, London, The Architectural Press.
Vaske, J. J., and Kobrin, K. C., 2001, Place Attachment and Environmentally Responsible Behavior, The Journal of Environmental Education, Vol. 32, No. 4, PP. 16-21.
Williams, D. R., and Vaske, J. J., 2003, The Measurement of Place Attachment: Validity and Generalizability of a Psychometric Approach, Forest Science, Vol. 49, No. 6, PP. 830-840.
Aminzadeh, B., 2011, Evaluation of Aesthetics and Place Identity, Journal of Town's Identity, Vol. 7, No. 7, PP. 3-14. (In Persian)
Asgharpoor, M. J., 2006, Multi Criteria Decision Making, Fourth Edition, Tehran University Press, Tehran. (In Persian)
Bahreyni, H., 2007, Analysis of Urban Spaces in Relation to the Behavior Patterns of Users and to Design Regulations, Fifth Edition, Tehran, Tehran University Press. (In Persian)
Daneshpour, S. A., Sepehri Moqaddam, M., and Charkhchian, M., 2009, Explanation to Place Attachment and Investigation of Its Effective Factors, Fine Arts Magazine, Vol. 1, No. 38, PP. 37-48. (In Persian)
Giro, P., 2004, Semiotics, Translator: Mohammad Nabavi, Agah Publication, Tehran. (In Persian)
Habibi, M., and Maqsoudi, M., 2007, Urban Restoration: Definitions, Theories, Experiences, International Conventions, Resolutions and Practices Urban, Third Edition, Tehran University Press, Tehran. (In Persian)
Haqgoyi, M., 2010, Assessment of Citizens Mental Image Active Axis Urban in of The Night and Day (Case Study: Anqlab Street), Tesis Master of Architecture, Faculty of Arts and Architecture, University of Madras. (In Persian)
Hassanzadeh, R., 2011, Research Methods in the Behavioral Sciences, Thirteenth Edition, Published by Savalan, Tehran. (In Persian)
Iravani, M., and Khodapanahi, K., 1992, Psychology Sensation and Perception, Samt Press, Tehran. (In Persian)
Lang, J., 2002, Creating Architectural Theory: The Role of the Behavioral Sciences in Environmental Design, Translator: Ali Reza AiniFar, Fiest Edition, Tehran University Press, Tehran. (In Persian)
Lynch, K., 2008, The Image of the City, Translation by Manochehr, Mozyny, Eighth Edition, Tehran University Press, Tehran. (In Persian)
Pakzad, J., 1996, Identity and Identification with Space, Journal Sffh, Vol. 6, No. 22, PP. 100-107. (In Persian)
Partavy, P., and Azad, Z., 2012. Comparative Analysis on Role of Tehran’s Squares in Promoting the Collective Memory of Citizens, Case Studies: Baharestan Square and Tajrish Square, Journal of Urban Studies, Vol. 1, No. 4, PP. 1-12. (In Persian)
Pourjafar, M. R., and Montazerolhjh, M., 2010, City Signs, First Edition, Tahan Press, Tehran. (In Persian)
Pourjafar, M. R., and Sadeghi, A., 2008, Principles of Design Themes Are Targeted Urban Index, Journal of Town's Identity, No. 3, Pp. 107-95. (In Persian)
Pourjafar, M. R. et al, 2011, Introduction to Typology Physical Urban Signs of Cognitive Maps of Citizens (Case Study: Yazd), Journal of Architecture and Urbanism, Vol. 4, No. 7, PP. 129-145. (In Persian)
Ranjbar, H. et al, 2012, Sampling in Qualitative Research: A Guide for Beginning, Journal Annals of Military and Health Sciences Research, Vol. 10, No. 3, PP. 238-250. (In Persian)
Sholtz, C, N., 2006, Architecture: Presence, Language, Place, and Translator: Ali Reza Seyyed Ahmadian, Nilofar Publications, Tehran. (In Persian)
Torkashvand, A., and Majidi, S, 2012, Recognition of Signs in Urban Spaces, Journal of Association Architecture and Urban Planning of Iran, Vol.4, No. 6, PP. 15-5. (In Persian)