واکاوی نقش شاخص‌های توسعۀ پایدار شهری در ساماندهی نواحی دچار افت شهری (مطالعۀ موردی: محلۀ عالی‌قاپوی اردبیل)

نوع مقاله : پژوهشی - کاربردی

نویسندگان

1 استادیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری و روستایی دانشگاه محقق اردبیلی

2 مدرس برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای دانشگاه هنر اسلامی تبریز

3 کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت

چکیده

این مقاله با قرارداشتن در دستة سیاست‌پژوهی، به‌دنبال شناخت و تبیین مفاهیم و ارکان پایداری شهری و ردیابی آن‌ها در چارچوب احیای نواحی دچار افت شهری است. با گذشت بیش از دو دهه از طرح انگاشت توسعة پایدار در مجامع جهانی، متون حاضر به سه رکن مردم-اقدامات در ارتباط با کیفیت زندگی، سیاره-عوامل زیست‌محیطی مانند انرژی و آلودگی‌ها و سود-ارزیابی کسب‌وکار و عملکرد اقتصادی اشاره دارند. نواحی دچار افت شهری، عرصه‌هایی از شهر هستند که در مواجهه با سه رکن یادشده با مشکل روبه‌رو شده و به عبارت دیگر ارزش‌افزودة خود را بنا به ناتوانی در پیوستن به سیر پایداری محبوس نگه داشته‌اند و به مدیریت تغییرات گسترده یا به بیانی دیگر بازآفرینی نیاز دارند. شهر اردبیل با پیشینة تاریخی کهن و داشتن ارزش‌های مذهبی، فرهنگی، محیطی و گردشگری از جمله شهرهایی است که نمی‌توان بی‌اعتنا از کنار فرسودگی یا افت شهری بخش‌های مرکزی و میانی که حدود 536 هکتار وسعت دارد و مهجورماندن فضاها و مجموعه‌های ارزشمند آن گذشت. در پژوهش توصیفی-تحلیلی حاضر با طرح پرسشنامه‌ای، شاخص‌های توسعة پایدار شهری شناسایی و میزان تطبیق طرح بهسازی و بازسازی بافت‌های فرسودة اطراف بقعة شیخ صفی‌الدین اردبیل بررسی شد. در ادامه با تحلیل پرسشنامه و شاخص‌ها با استفاده از نرم‌افزارهای Excel و Expertchoice مهم‌ترین راهکارهای دستیابی به توسعة پایدار در بافت فرسوده محلة شیخ صفی (عالی‌قاپو) از جمله برنامه‌ریزی‌ها مشارکتی، عدالت اجتماعی و آموزش به ساکنان برای ارتقای سطح اجتماعی و نظایر آن ارائه شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Role of Sustainable Urban Development Indices in Organizing the Declined Urban Areas (Case Study: Neighborhood Alighapoo Ardabil)

نویسندگان [English]

  • Bahram Imani 1
  • Pouya Joudi Gollar 2
  • Masood Heydarvand 3
1 Assistant Professor of Rural Planning, University of Mohaghegh Ardabili, Ardabil, Iran
2 MA in Urban and Regional Planning, Faculty of Architecture and Urbanism, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran
3 MA in Geography and Urban Planning, Islamic Azad University, Rasht Branch, Rasht, Iran
چکیده [English]

Introduction
In the recent decades urban old neighbourhoods have been forgotten. Most of traditional fabricates were the honor of their cities are facing decay more than 50 years. Nearly population of all these regions was relocated. The special cultural, social and historical heritages in different sectors were expired or are in extinction stage. Just few buildings stand or remained difficultly as memorial and they are memory of past urbanization and architecture. In old regions of cities and central districts,  modernisation didn’t happen and the mentioned regions have had hard resistance against the modernisation expressions which cause to non-implementation reforming and repair. Therefore, the designing consequences and construction criteria are main barriers leading to increasing decay in traditional fabricates. 
In order to make precise analysis of the issue; Ali Qapoo neighbourhood in Ardebil was selected as one of the old neighbourhoods with high decay issue. Ali Qapoo old fabricate neighbourhood has been located in down town of Ardebil city. This neighbourhood has faced with problems such as urban decline and cases such as physical decay of fabricates, low crossing width, lack of attention to resident’s cooperation in enacted reforming plan implementation, resident’s economic problems, urban management inequality and conflicts. Current research tries to discover Ardebil city old area and Ali Qapoo neighbourhood by determining accurate cases of hidden angles. Ali Qapoo old neighbourhood in Ardebil city just such as other decayed fabricates in our country is in need for renovation surveys and old fabricates revival. One of the basic and logical surveys is to focus on stable development to local reforming and renovation. Surveys such as resident’s social cooperation, living environment quality, use of native materials to fabricate reforming and renovation and capability are preferences and main necessities.
Methodology
This research is combined with field and descriptive methods by applied survey and comparative study. This is a descriptive-analytical research in methodology. At first, the sustainable main criteria and indices were determined especially for old fabricates and urban places using library studies and field researches. Thus, 17 main criteria were refined for the research framework as economic, social and environmental patterns. Questionnaire tool were used to gather data. Using the questionnaire, we examined the statistics and required information and entered them into computer by EXCEL. Classified data and statistics and scoring of indices were investigated by experts in Expert Choice software in order to study Ali Qapoo neighbourhood sustainability in Ardebil city. Various coefficients and indices were determined for sustainability of the mentioned neighbourhood. One of indices has special weight based on importance which it presents validity according to score in sustainability criteria.
Results and discussion
By exploring the detailed plan and statistics of Ardebil city and acquairing viewpoints of experts and administers of organizations; scoring of the indices and criteria was implemented by Expert Choice to compute their relative proportion in total amounts. Among physical indices, building age index (A3) with score 0.557 is a main criterion to investigate Ali Qapoo old neighbourhood. Among economical indices, activity situation criterion (B5) with score 0.546 is a main criterion to investigate Ali Qapoo old tissue neighbourhood. The family household congestion in residential unit (C1) with score 0.373 is a main criterion to investigate Ali Qapoo old neighbourhood. Also, among environmental indices; rubbish and garbage excretion (D2) with score 0.665 is a main criterion to investigate Ali Qapoo old tissue neighbourhood.     
In general, scoring of economic, social, environmental and physical indices can be used to determine the main basis of sustainable development of each fabricate. In current research for Ali Qappo neighbourhood, social index was recognized as a main factor for achieving sustainable development. We conclude that in the process of neighbourhood regeneration and reaching to urban sustainable development; we must prefer social indices and with regard to research analysis, environmental indices are located in next rank. They should be investigated in mentioned subjects.   
Conclusion
According to the results of this research, constant urban growth and urbanization in recent years lead to contemporary urbanization faced with new problems and challenges. Paradigm of urban sustainable development has originated from human thought to such challenges. It is a part of valid solutions in current era. Urban sustainable development without required infrastructure isn’t possible and the best pattern to sustainable development infrastructures is using existence and inefficient urban spaces, which called urban old or foreworn fabricates. In first stage of current research, we investigated traceable dimensions in urban development theories. We used inferential indices weighting in research factors and at last, preferred indices or criteria were determined to present related policies and subject’s coverage.  
Results showed that, garbage excretion, building age, activities position and household congestion in residential unit had high scores among social, environmental, physical and economic indices. Also, we conclude that, garbage excretion, building age, activities position, household congestion in residential unit and social dimension have main importance about sustainable development of old and foreworn fabricates.

کلیدواژه‌ها [English]

  • sustainability index
  • old neighborhoods
  • Sustainable City
  • Public participation
  • Ardebil City
اسدیان، فریده و زهرا سیاحی، 1390، «نقش الگوی مشارکت مردمی در بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسودة شهری با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی، مطالعة موردی: محلة عامری اهواز»، فصلنامة جغرافیایی آمایش محیط، سال چهارم، شمارة 12، صص 139-163.
اسمعیل‌پور، نجما، رحیمیان، محمدحسن و سحر قربانی، 1391، «بازآفرینی بافت‌های فرسودة شهری با تأکید بر بسیج اجتماعی: مطالعة موردی محلة کشتارگاه در شهر یزد»، مجلة مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، سال چهارم، شمارة 15، صص 123-140.
پوراحمد، احمد و علی شماعی، 1384، بهسازی و نوسازی شهری از دیدگاه علم جغرافیا، مؤسسة انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، تهران.
حافظ‌نیا، محمدرضا، 1385، مقدمه‌ای بر روش پژوهش در علوم انسانی، انتشارات سمت، تهران.
حبیبی، سیدمحسن و هادی سعیدی رضوانی، 1384، «شهرسازی مشارکتی؛ کاوشی نظری در شرایط ایران»، نشریة هنرهای زیبا، دوره 24، صص 15-24.
حبیبی، سیدمحسن و ملیحه مقصودی، 1381، مرمت شهری، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
حناچی، سیمین، 1382، ضرورت باززنده‌سازی بافت‌های قدیمی شهرهای ایران، همایش بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده و ناکارآمد تهران.
ربیع، علیرضا، 1383، شهرسازی و عدالت اجتماعی علل فرسایش بافت‌های سنتی، مجموعه مقالات همایش مسائل شهرسازی ایران (مدیریت شهری)، جلد دوم، دانشگاه شیراز، دانشکدة هنر و معماری، شیراز.
رفیعیان، مجتبی و مهنوش شاهین‌راد، 1387، «راهبرد توسعة شهر در جهت تحقق برنامه‌ریزی توسعة شهری (با تأکید بر برنامة راهبردی شهر کرمان)»، مجلة مطالعات اجتماعی ایران زمستان 1387، پیاپی 4 ویژه‌نامة شهر و محله، صص 6-29.
رفیعیان، مجتبی، فروزنده، محسن و هاشم داداش‌پور، 1392، «تحقق‌پذیری برنامه‌ریزی محله‌محور در بافت‌های فرسودة شهری؛ مطالعة موردی: محلة سنگلج تهران»، مجلة مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، سال پنجم، شمارة 18، صص 89-106.
سرور، رحیم و میرنجف موسوی، 1390، «ارزیابی توسعة پایدار شهری استان آذربایجان غربی»، فصلنامة علمی-پژوهشی انجمن جغرافیای ایران، سال نهم، شمارة 28، صص 7-28.
شاطریان، محسن و زکیه اکبری ارمکی، 1394، «رهیافت تجدید حیات شهری در راستای کاهش فرسودگی و فقر شهری (مطالعة موردی: بافت قدیم شهر کاشان)»، فصلنامة جغرافیا، سال سیزدهم، شمارة 44، صص 119-142.
شجاعی، شایلی، 1387، بهسازی و نوسازی در بافت فرسودة بریانک تهران با محوریت توسعة اجتماعی پایدار، شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری.
شفائی، سپیده و مهندسان مشاور شاران، 1385، راهنمای شناسایی و مداخله در بافت‌های فرسوده (مصوب شورای عالی شهرسازی و معماری ایران)، انتشارات ایده‌پردازان فن و هنر، تهران.
طرح تفصیلی شهرستان اردبیل، 1388، مهندسان مشاور زیستا.
طرح جامع اردبیل، 1388، مهندسان مشاور پارسوماش.
عندلیب، علیرضا، 1385، توسعة نوسازی بافت‌های فرسودة شهر تهران: ضرورت‌ها و راهبردها، دومین سمینار ساخت‌و‌ساز در پایتخت، پایگاه مقالات علمی و کنفرانس‌ها، سیویلیکا.
عندلیب، علیرضا، 1387، مجموعه یادداشت‌های نوسازی بافت‌های فرسوده، جلد اول، انتشارات سازمان نوسازی شهری، تهران.
فنی، زهره و یداله صادقی، 1388، «توانمندسازی حاشیه‌نشینان در فرایند بهسازی و نوسازی بافت فرسودة شهری؛ مطالعة موردی: اسلام‌آباد، منطقة 2 شهرداری تهران»، فصلنامة جغرافیایی آمایش سال دوم، شمارة 7، صص 57-73.
احمدی، مجید، مهدوی، شهرام و جعفر میرکتولی، 1392، «تحلیل و بررسی توسعة پایدار نواحی شهری با استفاده از روش‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره (MADM)»، مجلة مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، دورة پنجم، شمارة 19، صص 83-106.
کهن، گوئل، 1376، شاخص‌شناسی در توسعة پایدار، توسعة اقتصادی و حساب‌های ملی در بستر سبز، مؤسسة مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی، تهران.
میرکتولی، جعفر، مهدوی، شهرام و مجید احمدی، 1392، «تحلیل و بررسی توسعة پایدار نواحی شهری با استفاده از روش‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره (MADM)»، مجلة مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، سال پنجم، شمارة 19، صص 83-106.
موسوی، میرنجف، حیدری، حسن و علی کشکولی، 1391، «بررسی نقش سرمایة اجتماعی در نوسازی و بهسازی بافت‌های فرسوده؛ مطالعة موردی شهر سردشت»، مجلة مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، سال چهارم، شمارة 15، صص 105-122.
وارثی، حمیدرضا، محمدی، جمال و راضیه اکبرزاده، 1394، «بررسی نقش شهروندان در بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسودة شهری: مطالعة موردی منطقة 6 شهر اصفهان»، مجلة مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، سال هفتم، شمارة 25، صص 59-82.
Asian Development Bank, 2004, City Development Strategies to Reduce Poverty, Manila.
Hemphill, L., Berry, J., and McGreal, S., 2004, An Indicator-based Approach to Measuring Sustainable Urban Regeneration Performance: Part 1, Conceptual Foundations and Methodological Framework, Urban Studies, Vol. 41, No. 4, PP. 725–755.
Kidokoro, T. et al., 2008, Vulnerable Cities: Realities, Innovations and Strategies, Sustainable Urban Regeneration, Vol. ???, No. 8, PP. 40-64.
Lui Y, D. et al., 2009, Ecological Footprint Dynamic of Yunnan China, Journal of Mountain Science, Vol. 6, No. 3, PP. 286-292.
Mukoko, S., 1996, On Sustainable Urban Development In Sub-Saharan Africa, Cities, 265-277.
OECD-organization For Economic Co-Operation and Development, 1992, Enviromental Indicators: A Preliminary Set. OECD. Paris.
Özdenmir, S., 2014, Intervening to Urban Decline by Urban Design Tools i Walled Cities, Lefkoşa, Master of Science In Urban Design, Middle East Technical University.
Riley, J., 2001, Indicator Quality for Assessment of Impact of Multidisciplinary Systems. Agr. Ecosyst Environ. No. 87, PP. 121–128.
Roberts, P., and Sykes, H., 2000, Urban Regeneration, A Handbook, First Published, Sage Publication, London.
Wheeler, S. M., 2004, Planning for Sustainability: Creating Livable, Equitable and Ecological Communities. Routledge, New York.
Andalib, A., 2006, Tehran City Foreworn Tissues Revival Development, Necessities and Guidelines, Capital Construction Second Seminar, Civil Conferences and Scientific Articles Bases. (In Persian)
Andalib, A., 2008, Notes of Foreworn Tissues Revival, Vol. 1, Urban Revival Organization Publication,Tehran. (In Persian)
Ardebil City Extensive Plan. (2009). ZISTA Counselor Engineers.
Ardebil City Extensive Plan, 2009, Parsoomash Counselor Engineers. (In Persian)
Asadian, F., and Sayyahi, Z., 2011, People Cooperation Pattern Role in Urban Tissues Renovation and Reforming by Using Geographical Information System (GIS), Case Study: Ahvaz, Ameri Neighbourhood, Environment Organizing Geographical Journal, No. 12, PP. 139-163. (In Persian)
Esmaeilpour, N., Rahimian, M., and Ghorbani, S., 2012, Urban Old Tissues Renovation by Focusing on Social Mobilization; Case Study: Koshtargah Neighbourhood at Yazd City, Urban and Regional Studies Journal, No. 15, PP. 123-140. (In Persian)
Fanni, Z., and Yadollah, S., 2009, Outskirts Residences Capability in Urban Foreworn Tissues Process, Case Study: Islam Abad, Tehran Second Municipality Region, Organizing Geography Journal, No. 7, PP. 57-73. (In Persian)
Habibi, M., and Maghsoodi, M., 2002, Urban Repairing, Tehran University Printing and Publication,Tehran. (In Persian)
Habibi, M., and Saeidirezvani, H., 2005, Cooperative Urbanization; Theoretical Discovering for Iran Conditions, Aesthetics Arts Magazine, No. 24, PP. 15-24. (In Persian)
Hafeznia, M., 2006, Introduction to Methodology in Humanities Sciences, SAMT, Tehran. (In Persian)
Hanachi, S., 2003, Necessity of Iran Cities Old Tissues Revival, Tehran Inefficient and Old Tissues Reforming and Renovation Conference. (In Persian)
Kohn, G., 2007, Index Recognition in Sustainable Development and National Accounts in Green Bed, Trade Research and Studies Institution, Tehran. (In Persian)
Mirkatooli, J., Mahdavi, S., and Ahmadi, M., 2013, Analysis and Investigation of Urban Regions Sustainable Development by Using Multi Criteria Decision Methods (MADM), Regional and Urban Studies Magazine, No. 19, PP. 83-106. (In Persian)
Moosavi, N., Heidari, H., and Kashkooli, A., 2012, Investigation Social Capital Role in Urban Foreworn Tissues Reforming and Revival, Case Study: Sardasht City, Regional and Urban Studies Magazine, Vol. 4, No. 15, PP. 105 -122. (In Persian)
Pourahmad, A., and Shamaei, A., 2005, Urban Renovation nd Reforming in Geography Science Viewpoint, Tehran University Printing and Publication Institute,Tehran. (In Persian)
Rabi, A., 2004, Urbanization and Social Equality of Traditional Tissues Erosion Reasons; Iran Urbanization Subjects Conference Articles (Urban Management) Vol. 2, Shiraz University, Art and Architecture College, Shiraz. (In Persian)
Rafieian, M., Forrozandeh, M., and Dadashpour, H., 2013, Neighbourhood Based Planning Recognition in Urban old Tissues, Case Study: Tehran, Sanglach Neighbourhood; Regional and Urban Studies Magazine, No. 18, PP. 89-106. (In Persian)
Rafieian, M., and Radmahnoosh, Sh., 2008, Urban Development Guideline in Urban Development Planning Recognition by Focusing on Kerman City Guideline Planning; Iran Social Studies Magazine, 4 Continuous Neighbourhood and City Journal, No. 3, PP. 6-29. (In Persian)
Sarvar, R., and Moosavi, N., 2011, Evaluation of West Azerbaijan Urban Sustainable Development, Iran Geography Association Research-Scientific Journal, No. 28, PP. 7-28. (In Persian)
Shafaei, S., 2006, Guidance of Recognition and Intervention in Foreworn Tissues Issued at Iran Architecture and Urbanization Supreme Council, Tehran: Fan and Honar Idepardazan Publication. (In Persian)
Shaterian, M., and Zakiyehakbari, A., 2015, Urban Revival Panel Along Foreworn And Urban Poverty Reducing (Case Study: Kashan City Old Tissue), Geography Journal, No. 44, PP. 119-142. (In Persian)
Statistics, Selective Indices and Social, Economic Nominators, 1996, House and Population Public Capitation, Iran Statistics Center. (In Persian)
Varesi, H., Muhammadi, J., and Akbarzadeh, R., 2015, Investigation Citizen’s Role In Urban Foreworn Tissues Reforming And Revival, Case Study: Isfahan 6th Region, Regional and Urban Studies Magazine, No. 25, PP. 59-82. (In Persian)