تبیین اصول، ابعاد و مؤلفه‌های رویکرد شهر اکولوژیک (مطالعۀ موردی: شهر بجنورد)

نوع مقاله : پژوهشی - کاربردی

نویسندگان

1 عضو هیئت‌علمی گروه برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

2 کارشناس ارشد برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

3 عضو هیئت‌علمی گروه شهرسازی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

ترویج رویکردهای جدید که افقی نو به روی برنامه‌ریزان شهری نمایان کرده است، نگاه به شهر را به‌عنوان سیستمی اکولوژیکی-اجتماعی بر نگاه کالبدی صرف غالب می‌کند و روابط اکولوژیکی-اجتماعی مؤثر بر شهر را در جهت رفع مسائل شهری در اولویت قرار می‌دهد. رویکرد شهر اکولوژیک، به‌عنوان یکی از رویکردهای نوظهور توسعۀ پایدار، از جملۀ آن‌هاست. شهر اکولوژیک، شهر هماهنگ با طبیعت، به‌دنبال تحقق پویایی اقتصادی و عدالت اجتماعی است. در این میان، رشد و توسعۀ شتابان شهرها با قابلیت‌های اجتماعی، اقتصادی و محیطی آن هماهنگی و سازگاری لازم را ندارد و این تطابق‌نداشتن موجب بروز مشکلات جدی در وضعیت موجود، ابهام در توسعۀ آتی آن‌ها، توسعۀ ناپایدار و آسیب‌پذیری این شهرها می‌شود. بجنورد از جمله شهرهایی است که به‌دلیل رشد سریع، پراکنده و نامتعادل پیرو برعهده‌گرفتن نقش‌های جدید سیاسی و اداری و افزایش یکبارۀ جمعیت شهری، با مشکلات جدی در ابعاد مختلف به‌ویژه پایداری در وضع موجود و آینده روبه‌رو است. از این‌رو باید با اتخاذ رویکرد مناسب در جهت توسعۀ متعادل و پایدار آتی آن، سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی لازم صورت گیرد. این شهر با پتانسیل‌های بوم‌شناختی و طبیعی از جمله شهرهایی است که با وجود زمینه‌های اکولوژیکی، به‌دلیل تغییرات ناگهانی رشد جمعیت شهری و توسعه‌های اخیر، از حرکت در مسیر توسعۀ شهری پایدار بازمانده است؛ بنابراین، رویکرد شهر اکولوژیک نسخۀ مناسبی برای توسعۀ پایدار شهر بجنورد است. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی-تحلیلی و اکتشافی مؤلفه‌های اصلی شهر اکولوژیک را شناسایی و در ابعاد مختلف سطح‌بندی می‌کند و درنهایت با ارائۀ مدلی، بومی‌سازی رویکرد شهر اکولوژیک در شهر بجنورد را محقق می‌سازد. در این پژوهش، ابتدا مؤلفه‌های شهر اکولوژیک در پنج دستۀ زیست‌محیطی، اقتصادی، اجتماعی، مدیریتی و کالبدی در قالب 88 مؤلفه طی مراحل مصاحبۀ دلفی طبقه‌بندی، و 16 مؤلفۀ دارای اولویت برای بومی‌سازی در شهر بجنورد شناسایی شدند. در گام دوم، بار دیگر اولویت‌بندی مؤلفه‌ها به روش گروه اسمی انجام گرفت و با مقایسۀ نتیجۀ آن با نتیجۀ دلفی و میزان انطباق‌پذیری آن‌ها، مؤلفه‌ها در سه دسته طبقه‌بندی شدند. طبقۀ اول شامل مؤلفه‌هایی با بالاترین انطباق‌پذیری است که عبارت‌اند از: بهبود وضعیت پسماند و زباله و فاضلاب شهری، هوشمندسازی شهری، بهره‌گیری از حمل‌ونقل عمومی و انرژی‌های پاک، تدوین قوانین جامع، مدون و یکپارچه در زمینۀ پهنۀ اکولوژیک، فرهنگ و سبک زندگی شهروندی، وجود کالبدهای ارزشمند فرهنگی در بافت قدیم شهر بجنورد، کنترل و مدیریت حاشیه‌نشینی و سکونتگاه‌های غیررسمی. از این‌رو، پیشنهاد می‌شود نقش این عوامل در تحقق شهر اکولوژیک، بررسی و در برنامه‌های آتی به آن توجه شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explaining the principles, dimensions and components of the ecological city approach (case study of Bojnourd city)

نویسندگان [English]

  • Mahmoud Jomehpour 1
  • seyyede Shabnaz Ettehad 2
  • Farshad Nourian 3
1 Department of Urban and Regional Planning , School of Social Sciences , Allameh Tabataba'i University , Tehran.
2 social science department of allameh tabataba'i university
3 University of Tehran, School of Urban Planning
چکیده [English]

The city of Bojnourd is one of the cities that, due to the rapid, scattered and unbalanced growth of the new political and administrative roles and the sudden increase in urban population, is facing serious problems in various urban dimensions, especially in the current and future situation; The necessary policy and planning must be done by adopting the appropriate approach for its balanced and sustainable future development. In the present study, with descriptive-analytical and exploratory approach, first, the components of ecological city are extracted in five environmental, economic, social, managerial and physical categories in the form of 88 components and during the Delphi interview process, 16 priority components for localization in the city. Bojnourd was identified. In the second step, the prioritization of the components was done through the nominal group method and based on the comparison of its result with the Delphi result and the degree of their adaptability; the components were classified into three categories. The first floor, components with the highest adaptability, including components of improving waste and municipal wastewater, urban intelligence, utilization of public transport and clean energy, development of comprehensive, codified and integrated laws in the field of ecological, culture and style Citizen life is the existence of valuable cultural bodies in the old part of Bojnourd, controlling and managing suburbanization and informal settlements. Therefore, it is suggested that the role of these factors in the realization of the ecological city be examined and considered in future programs.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ecological City
  • Localization
  • Delphi
  • Bojnourd
بحرینی، سید حسین (1376). «شهر، شهرسازی و محیط‌زیست»، محیط‌شناسی، شمارۀ 19، صص 75-84.
حاجیانی، ابراهیم (1391). مبانی، اصول و روش‌های آینده‌پژوهی، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
خانلری، عبدالرضا، محمدی‌تبار، داود و مهدی حاجی‌رضایی (1397). «سفارشی‌سازی سیستم تولید رنو با استفاده از روش‌های گروه اسمی، دیمت و فرایند تحلیل شبکه‌ای (مطالعۀ موردی: یک شرکت خودروساز در ایران)»، نشریۀ تخصصی مهندسی صنایع، دورۀ پنجاه‌ودوم، شمارۀ 2، صص 207-222.
خزایی، سعید، ناظمی، امیر، حیدری، امیرهوشنگ، علیزاده، عزیز و حامد کاشانی (1394). مبانی آینده‌پژوهی و روش‌های آن، چاپ اول، تهران: مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور.
خوارزمی، امیدعلی و لیا شاددل (1393). «ارزیابی سیستمی بعد اجتماعی در استقرار شهر الکترونیک بجنورد»،پژوهش‌های جغرافیایی برنامه‌ریزی شهری، دورۀ دوم، شمارۀ 1، صص 95-118.
رحمان‌سرشت، حسین (1370). «تجربه‌ای در زمینۀ تصمیم‌گیری گروهی»، فصلنامۀ مطالعات مدیریت (بهبود و تحول)، شمارۀ 2، صص 15-36.
رضویان، محمدتقی و رضا کانونی (1395). محیط‌زیست شهری، چاپ اول، تهران: نشر علم.
روزلند، مارک و مهدی موسی کاظمی محمدی (1378). «ابعاد شهر اکولوژیک»، رشد آموزش جغرافیا، شمارۀ 53، صص 37-44.
سواری‌پور، ابتسام (1392). ارتقای کیفیت محیطی با استفاده از فناوری پاک و رویکرد شهر بوم (Eco-city)، نمونۀ موردی: شهر جدید هشتگرد، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ طراحی شهری، پردیس تحصیلات تکمیلی خودگردان، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
شریفیان بارفروش، سیده شفق و سیدمجید مفید شمیرانی (1393). «معیارهای شاکلۀ بوم‌شهر از دیدگاه نظریه‌پردازان»، نشریۀ باغ نظر، سال یازدهم، شمارۀ 31، صص 99-108.
شهرکی، علیرضا و معصومه مرادی (1392). «ارزیابی ریسک در محیط کار با استفاده از آنالیز ایمنی شغل، روش گروه اسمی و تاپسیس فازی»، دوماهنامۀ سلامت کار ایران، شمارۀ 4، صص 43-54.
عظیمی، ناصر (1390). توان‌ها و محدودیت‌های طبیعی در برنامه‌ریزی ملی و منطقه‌ای، چاپ اول، تهران: نشر ژرف.
فخرایی، مرضیه و مرضیه کیقبادی (1393). نگاهی به روش‌های آینده‌پژوهی، معرفی شش تکنیک مهم و پرکاربرد در آینده‌پژوهی، چاپ اول، تهران: نشر آینده‌پژوه.
مثنوی، محمدرضا (1390). «اکوسیستم شهری پایدار، پارادایم یا پارادوکس؟ ضرورت بازنگری رابطه شهر با محیط‌زیست»، مجلۀ منظر، شمارۀ 16، صص 52-63.
مرصوصی، نفیسه، حسین‌زاده، رباب و اسماعیل صفرعلی‌زاده (1394). «ارزیابی پتانسیل‌های مناطق شهری جهت توسعۀ الگوی بوم‌شهر، نمونۀ مطالعه: مناطق شهر اصفهان»، مجلۀ پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال ششم، شمارۀ 21، صص 157-174.
مهندسین مشاور فرنهاد (1389). طرح جامع بجنورد.
ناظمی، امیر (1392). مقدمه‌ای بر آینده‌پژوهی، جلد سوم: روش سناریو، چاپ اول، تهران: مؤسسۀ آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی.
نظم‌فر، حسین، عشقی چهاربرج، علی و سعیده علوی (1396).«ارزیابی توسعۀ بوم‌شهر در سکونتگاه‌های شهری استان آذربایجان شرقی با تأکید بر الگوی نظری توسعۀ پایدار»، جغرافیا و پایداری محیط، شمارۀ 22، صص 65-81.
An, S. (2016). Eco-Innovations in Designing Ecocity, Ecotown and Aerotropolis. Journal of Architectural Engineering Technology, 5, 1–15.
Azimi, N. (2011). Natural Capabilities and Limitations in National and Regional Planning. First Edition. Tehran: Zharf Publication. (In Persian)
Bahrini, H. (1995). Urban, Urbanity, and Environment. Journal of Environmental Studies, 19, 75–84.
Bibri, S. E., & Krogstie, J. (2020). Smart Eco-City Strategies and Solutions for Sustainability: The Cases of Royal Seaport, Stockholm, and Western Harbor, Malmö, Sweden. Urban Science, 4(11), 1–42.
Chang, C. C., Leitner, H., & Sheppard, E. (2016). A Green Leap Forward? Eco-State Restructuring and the Tianjin–Binhai Eco-City Model. Regional Studies, 50(6), 929–943.
Datta, A. (2012). India’s Ecocity? Environment, Urbanisation and Mobility in the Making of Lavasa. Environment and Policy: Government and Policy, 30, 982–996.
Dou, X. S., Li, S., & Wang, J. (2013).Ecological Strategy of City Sustainable Development. APCBEE Procedia, 5, 429–434.
Fakhraii, M., & Keighobadi, M. (2014). A Look at Future Research Methods, Introduction of Six Important and Widely Used Techniques in Future Research. First Edition. Tehran: Future Studies Publication. (In Persian)
Farnahad Engineering Advisory Company (2010). Bojnourd Master Plan.
Flynn, A., Yu, L., Feindt, P., & Chen, C. (2016). Eco-cities, Governance and Sustainable Lifestyles: The Case of the Sino-Singapore Tianjin Eco-City. Habitat International, 53, 78–86.
Gunawansa, A. (2011). Contractual and Policy Challenges to Developing Ecocities. Sustainable Development, 19, 382–390.
Hajiani, E. (2012).The Foundation, Principles and Methods of Future Studies. Second Edition. Tehran: University of Imam Sadiq Publication. (In Persian)
Hu, M. C., Lagerstedt Wadin, J., Lo, H. C., & Huang, J. Y. (2016). Transformation toward an Eco-City: Lessons from Three Asian Cities. Journal of Calrndar, 123, 77–87.
Kenworthy, J. (2006). The Eco City: Ten Key Transport and Planning Dimensions for Sustainable City Development, Environment and urbanization, 18(1), 67–85.
Khanlari, A., Mohammadi Tabar, D., & Haji Rezaei, M. (2018). Customization of the Renault-Nissan Production System by Using a Combination of NGT, DANP and VIKOR (Case study: An Iranian Automaker). Journal of Advances in Industrial Engineering, 52(2), 207–222. (In Persian)
Kharazmi, O., & Shaddel, L. (2014). Systematic Evaluation of Social Dimension to Implement Electronic City in Bojnord. Journal of Urban Research and Planning, 2(1), 95–118. (In Persian)
Khazaei, S., Nazemi, A., Heidari, A., Alizadeh, A., & Kashani, H. (2015). Foundations of Futures Studies and Methodology. First Edition. Tehran: National Research Institute for Science Policy Publication. (In Persian)
Li, J., Cheng, X., Li, H., Gao, H., & Sha, Z. (2013). Study on the Compilation of General City Planning Guided by Low-carbon and Ecology. Applied Mechanics and Material, 361–363, 156–159.
Ma, L. (2018). Eco-city Objectives: A Framework for Formulation and Examination Based on the Planning Perspective. Advances in Social Science, Education and Humanities Research, 176, 1024–1211.
Marsousi, N., Hosseinzadeh, R., & Safaralizadeh, E. (2015). Evaluate the Potential of Urban Areas to Develop the Eco-city Pattern Study Case: Isfahan Areas. Geographical Urban Planning Research, 6(21), 157–174. (In Persian)
Masnavi, M. (2011). Urban Sustainable Ecosystem, Paradigm or paradox? The Necessity of Revision in the City and Environment Relations.Manzar,3(16), 59–63. (In Persian)
Nazemi, A. (2013). Introduction to the Future, Volume III, Scenario Method. First Edition. Tehran: Defense Industries Educational and Research Institute Publication. (In Persian)
Nazmfar, H., Eshghei Charborj, A., & Alavi, S. (2017). Assessment of Ecological City Development in Urban Settlements of East Azarbaijan Province with an Emphasis on the Theoretical Model of Sustainable Development. Geography and Sustainability of Environment, 7(22), 65–81. (In Persian)
Rapoport, E., & Vernay, A. L. (2014). Defining the Eco-City: A Discursive Approach. Management and Innovation for a Sustainable Built Environment, 1–15. http://www.estudislocals.cat/wp-content/uploads/2016/11/Rapoport-and-Vernay-paper-2011.pdf
Rahman Seresht, H. (1991). Experience in the Field of Group Decision-Making.Management Studies in Development and Evolution, 1(2), 15–36. (In Persian)
Razavian, M., Kanouni, R., & Yarmoradi, K. (2016). Urban Environment, First Edition, Tehran: Elm Publication. (In Persian)
Roseland, M., & Mousa Kazemi Mohammadi, M. (1999). Dimensions of Eco-City.Development Teaching Geography, 53, 37–44. (In Persian)
Sandoval Hamón, L. A., Bayas Aldaz, C. E., Rodríguez Pomeda, J., Sánchez Fernández, F., Casani F., & De Navarrete, F. (2017). From Ecocity to Ecocampus: Sustainability Policies in University Campuses. Urban Regeneration & Sustainability. edited by Brebbia, C.A. & Galiano-Garrigos, A., 185–195.
Savaripour, E. (2013). Improving Environmental Quality Using Clean Technology and Eco-city Approach, a Case Study of the New City of Hashtgerd.MSc Thesis for Urban Design, Tehran: Allameh Tabataba'i University. (In Persian)
Shahraki, A. R., & Moradi, M. (2013). Risk evaluation in the workplace using JSA, NGT and Fuzzy Topsis. Iran Occupational Health, 10(3), 43–54. (In Persian)
Sharifian Barforoush, S., & Mofidi Shemirani, M. (2015). The Morphological Criteria of Ecocity from the Perspective of Theorists. Scientific Journal of NAZAR, 11(3), 99–108. (In Persian)
Stoltz, D., Shafaqat, O., Arias, J., & Lundqvista, P. (2014). On Holistic planning in Ecocity Development: Today and in the Past. Energy Procedia. 61 pages, 2192–2195.
Wong, T. C., & Yuen, B. (2011). Understanding the Origins and Evaluation of Eco-city Development: An Introduction, Eco-city Planning Policies, Practices and Design. London: Springer.