آینده‌نگاری برنامه‌ریزی مسکن اقشار کم‌درآمد شهری با رویکرد سناریونویسی (مطالعة موردی: کلان‌شهر تبریز)

نوع مقاله : پژوهشی - کاربردی

نویسندگان

1 دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

2 کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده

امروزه مسکن یکی از مهم‌ترین نیازهای بشری است که نقش ویژه‌ای در بهبود کیفیت زندگی و رفاه شهروندان ایفا می‌کند. رشد شتابان شهرنشینی، نبود منابع کافی، ضعف مدیریت و نبود برنامه‌ریزی جامع مسکن در کشورهای درحال‌توسعه، دسترسی گروه‌های کم‌درآمد به مسکن مناسب را به معضلی جدی تبدیل کرده است؛ از این‌رو برنامه‌ریزی با رویکرد آینده‌نگاری می‌تواند سبب ایجاد روندی مثبت در وضعیت آیندة برنامه‌ریزی مسکن اقشار کم‌درآمد شود و از بروز و تحقق آیندة نامطلوب جلوگیری کند. پژوهش حاضر با بهره‌گیری از رویکرد آینده‌نگاری به بحث و بررسی ارتباط با وضعیت آیندة برنامه‌ریزی مسکن اقشار کم‌درآمد کلان‌شهر تبریز پرداخته است. از لحاظ هدف، این پژوهش کاربردی- توسعه‌ای و از نظر ماهیت توصیفی- تحلیلی است. برای نگارش مبانی نظری از روش کتابخانه‌ای و برای جمع‌آوری داده‌ها از تکنیک دلفی استفاده شده است. هدف این پژوهش، شناسایی سناریوهای محتمل، ممکن و درنهایت سناریوهای مطلوب برای وضعیت آیندة سیستم است. بر این ‌اساس، 13 عامل کلیدی تأثیرگذار بر وضعیت آیندة سیستم از مجموع 59 عامل اولیة مؤثر به‌ روش تحلیل تأثیرات متقاطع و با استفاده از نرم‌افزار میک‌مک استخراج شدند. در ادامه، برای شناسایی سناریوهای مطلوب، 51 وضعیت محتمل برای عوامل کلیدی طراحی و با تشکیل ماتریس 51×51، میزان تأثیرات وقوع هریک از وضعیت‌ها بر وقوع‌ یافتن یا نیافتن وضعیت‌های دیگر از سوی متخصصان سنجیده شد. سپس با استفاده از نرم‌افزار ScenarioWizard، 3 سناریوی قوی، 12 سناریوی باورکردنی و 270 سناریوی ضعیف استخراج شدند که در این پژوهش، بررسی سناریوهای باورکردنی صورت گرفت. نتیجة اصلی پژوهش نشان می‌دهد که 13 عامل کلیدی، بازیگران اصلی و مؤثر بر وضعیت آیندة برنامه‌ریزی مسکن اقشار کم‌درآمد کلان‌شهر تبریز هستند که نقش کلیدی در بهبود این وضعیت دارند. همچنین تحلیل سناریوهای محتمل و باورکردنی حرکت به‌سوی شرایط مطلوب در روند آیندة سیستم را نشان می‌دهد، اما وقوع شرایط نامطلوب و بحرانی را برای وضعیت آیندة سیستم دور از انتظار نمی‌داند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

foresight housing planning low-income groups with approach scenario writing (Case Study :metropolis Tabriz)

نویسندگان [English]

  • shahrivar rostuei 1
  • adel sherizadeh 2
1 Professor Geography and urban planning, University of tabriz Tabriz, Iran
2 Department of Geography and urban planning, Faculty of Planning and Environmental Sciences, University of Tabriz, Tabriz, iran
چکیده [English]

This study for the future condition of housing planning of low-income groups of Tabriz metropolis using the principles of normative paradigm and modern future studies. In terms of the goal, this study is applied-developmental and in terms of nature, it is descriptive-analytical. For writing the theoretical principles, library method has been used and for collecting the needed data, Delphi technique has been utilized. The goal of this study is to identify the probable and possible scenarios and eventually the desirable scenarios for the future condition of the system. On this basis, a number of 13 key factors which are effective on the future condition of the system were extracted from the total 59 initial effective factors using the method of Cross Impact Analysis and also by utilizing MICMAC software. Moreover, for identifying the desirable scenarios, a number of 51 probable conditions were designed for the key factors and by forming the 51×51 matrix, the occurrence effect rate of each condition on the occurring or not occurring of other conditions was evaluated by experts. Then, by using the Scenario wizard software, 3 strong scenarios, 12 scenarios by high probability, and 270 weak scenarios were extracted and at the end, the scenarios by high probability were examined in this study. result of this study indicates that 13 key factors are the main and effective actors on the future condition of housing planning of low-income groups of Tabriz metropolis .

کلیدواژه‌ها [English]

  • Foresight
  • housing planning
  • low-income groups
  • scenario writing
  • Tabriz
اعتماد، گیتی (1375). سیاست‌های تأمین مسکن در ایران، مجموعة مقالات سومین سمینار سیاست‌های توسعة مسکن در ایران، جلد 2، وزارت مسکن و شهرسازی.
احدنژاد روشتی، محسن و سمیرا مرادی مفرد (1392). «نقش استراتژی توسعة شهری (CDS) در سیاست‌های تأمین مسکن گروهای کم‌درآمد شهری (مورد مطالعه: ناحیة صفرآباد و بیسیم شهر زنجان)»، برنامه‌ریزی منطقه‌ای، شمارة 12، صص 35-48.
بذرافشان، جواد، شایان، محسن و سجاد بازوند (1396). «ارزیابی عوامل تأثیرگذار پایداری مسکن در مناطق روستایی شهرستان زرین‌دشت»، جغرافیا و برنامه‌ریزی، شمارة 62، صص 41-59.
پورمحمدی، محمدرضا، حسین‌زاده دلیر، کریم، قربانی، رسول و نادر زالی (1389). «مهندسی مجدد فرایند برنامه‌ریزی با تأکید بر کاربرد آینده‌نگاری»، جغرافیا و توسعه، شمارة 20، صص 37-58.
 پورمحمدی، محمدرضا، (1394). برنامه‌ریزی مسکن، چاپ سیزدهم، تهران: انتشارات سمت، مرکز پژوهش و توسعه علوم انسانی.
زیاری، کرامت‌اله، پوراحمد، احمد، حاتمی‌نژاد، حسین و اکبر محمدی (1395). «برنامه‌ریزی مسکن گروه‌های کم‌درآمد شهری با تأکید بر توانمندی مالی و خط فقر مسکن (جمعیت شهری استان کردستان)»، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دورة 48، شمارة 2، صص 211- 226.
زیاری، کرامت‌اله، پوراحمد، احمد، حاتمی‌نژاد، حسین و اکبر محمدی (1398). «بررسی ویژگی‌های اقتصادی مسکن و برآورد نرخ سودآوری و بهره‌وری عوامل تولید مسکن (مطالعة موردی: سنندج)»، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شمارة 3، صص 571- 586.
زالی، نادر (1388). آینده‌نگاری توسعة منطقه‌ای با رویکرد برنامه‌ریزی بر پایة سناریو (مطالعة موردی: استان آذربایجان شرقی)، رسالة دکتری، استاد راهنما: محمدرضا پورمحمدی، رشتة جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تبریز.
زالی، نادر (1390). «آینده‌نگاری راهبردی و سیاست‌گذاری منطقه‌ای با رویکرد سناریونویسی»، فصلنامة مطالعات راهبردی، شمارة 4، صص 34-54.
وارثی، حمیدرضا، محمدی، جمال و محمدرضا جعفری ندوشن (1397). «ارزیابی شاخص‌های مسکن بومی در محله‌های شهر میبد با تأکید بر عوامل مؤثر بر شکل‌گیری مسکن بومی»، پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، شمارة 1، صص 197-213.
حکیمی، هادی، زادولی، فاطمه و شاهرخ زادولی خواجه (1395). «بررسی رابطة بین کیفیت مسکن و سرمایة روان‌شناختی در سکونتگاه‌های غیررسمی (مطالعة موردی: محلة یوسف‌آباد تبریز)»، پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، شمارة 1، صص 117-134.
جعفری، فیروز و عادل شری‌زاده (1397). «شناسایی عوامل کلیدی مؤثر بر قیمت مسکن با رویکرد آینده‌نگاری موردپژوهی: کلان‌شهر تبریز»، نشریة جغرافیا و برنامه‌ریزی، شمارة 67، صص 67-89.
جهان‌بین، رضا و محمدرضا پورمحمدی (1389). «راهبردهای اساسی تأمین مسکن گروه‌های کم‌درآمد شهری (مطالعة موردی شهر تبریز)»، چشم‌انداز زاگرس، شمارة 3، صص 119-137.
علیپور، سمیه، مشکینی، ابوالفضل و محسن احدنژاد روشتی (1399). «رتبه‌بندی شاخص‌های کمی و کیفی مسکن با استفاده از مدل تصمیم‌گیری ELECTRE III (نمونة مورد مطالعه: محلات شهر کرج)»، جغرافیا و برنامه‌ریزی، شمارة 71، صص 273-295.
فرقانی، محمدباقر و محمدعلی صحرایی (1373). برنامه‌ریزی مسکن: نمونة موردی تهران، پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد، استاد راهنما: زهره عبدی دانشپور، رشتة برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای، دانشگاه شهید بهشتی.
قلیچ، مرتضی، میرزایی، حجت‌اله و طاها ربانی (1398). «آینده‌نگاری شهری به‌مثابة رویکردی برای سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی شهری (با تأکید بر تجربة آینده‌نگاری کلان‌شهر تهران)»، دوفصلنامة آینده‌پژوهی ایران، شمارة 1، صص 51-69.
معمری، ابراهیم، میرکتولی، جعفر و خدارحم بزی (1398). «ارزیابی و پایش سیاست‌های تأمین مسکن گروه‌های کم‌درآمد شهری از منظر شاخص‌های پایداری مسکن (مطالعة موردی: مسکن مهر گرگان)»، پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، شمارة 4، صص 723-741.
مسعودی‌راد، ماندانا، ابراهیم‌زاده، عیسی و مجتبی رفیعیان (1394). «سنجش پایداری مسکن در سیاست‌های مسکن اجتماعی ایران (مطالعة موردی: مسکن استیجاری هزاردستگاه شهر خرم‌آباد)»، پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، شمارة 4، صص 447-465.
محمدی ده‌چشمه، پژمان (1397). «ارزیابی سیاست‌های دولتی تأمین مسکن در مورد گروه‌های کم‌درآمد شهری (مطالعة موردی: شهر سامان)»، جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای)، شمارة 2، صص 277-291.
دبیرخانة ستاد بازآفرینی پایدار محدوده‌ها و محلات هدف استان آذربایجان شرقی (1394). گزارش وضعیت مناطق نابسامان شهری و عملکرد ستادهای استانی و شهرستانی، ادارة کل راه و شهرسازی استان آذربایجان شرقی.
نیکزاد، علی (1396). «برآورد نیاز مسکن اقشار کم‌درآمد در 25 سال آینده»، مدیریت شهری، شمارة 48، صص 315-326.
هزارجریبی، جعفر و زینب امامی غفاری (1398). «بررسی تحولات سیاست‌گذاری رفاهی مسکن در ایران (1358-1392)»، برنامه‌ریزی رفاه و توسعة اجتماعی، شمارة 38، صص 76-120.
Ahdenjad Roshti, M., & Moradi Mofrad, S. (2013). The Role of Urban Development Strategy (CDS) in Housing Policies of Urban Low-Income Groups (Case Study: Safarabad and Wireless District of Zanjan). Regional Planning, 3(12), 35-48. (In Persian)
Alipour, S., Meshkini, A., & Ahdenjad Roshti, M. (2020). Ranking of Quantitative and Qualitative Indicators of Housing Using the Decision Model ELECTRE III (Study Sample of Neighborhoods in Karaj). Geography and Planning, 24(71), 273-295. (In Persian)
Arcade, J., Godet, M., Meunier, F., & Roubelat, F. (2003). Structural Analysis with the MICMAC Method and Actors Strategy with MACTOR Method. Futures Research Methodology.
Bazrafshan, J., Shayan, M., & Bazvand, S. (2017). Evaluation of Effective Factors of Housing Sustainability in Rural Areas of Zarrin Dasht City. Geography and Planning, 21(62), 41-59. (In Persian)
Bocarejo, J., Gomeza, I., Portilla, I., Meléndez, D., Gómez, A., & Rivera, C. (2017). Access as a Determinant Variable in the Residential Location Choice of Low-Income Households in Bogotá. Transportation Research Procedia, 25, 5121–5143.
Chan, A. P. C., & Adabre, M. A. (2019). Bridging the Gap between Sustainable Housing and Affordable Housing: The Required Critical Success Criteria (CSC). Building and Environment, 151(15), 112-125.
Coates, J. F. (1985). Foresight in federal government policy making. Futures Research Quarterly, 1(2), 29-53.
Etemad, G. (1996). Housing Policies in Iran. Proceedings of the Third Seminar on Housing Development Policies in Iran. Vol. 2. ???: Ministry of Housing and Urban Development. (In Persian)
Forghani, M. B., & Sahraei, M. A. (1994). Housing Planning: A Case Study of Tehran M.Sc. Thesis, Supervisor: Zohreh Abdi Daneshpour, Department of Urban and Regional Planning, Shahid Beheshti University. (In Persian)
Ghelich, M., Mirzaei, H., & Rabbani, T. (2019). Urban Futurism as an Approach to Urban Policy-Making and Planning (with Emphasis on the Experience of Tehran Metropolitan Futurism). Iranian Quarterly Journal of Futurology, 4(1), 51-69. (In Persian)
Hakimi, H., Zadvali, F., & Zadvali Khajeh, Sh. (2016). Investigating the Relationship between Housing Quality and Psychological Capital in Informal Settlements (Case Study: Yousefabad Neighborhood, Tabriz). Geographical Research on Urban Planning, 4(1), 117-134. (In Persian)
Hansson, A. (2017). Promoting Planning for Housing Development: What Can Sweden learn From Germany? Land Use Policy, 64, 470–478.
Hezar Jaribi, J., & Emami Ghaffari, Z. (2018). A Study of Housing Welfare Policy Developments in Iran (2003-2009). Welfare Planning and Social Development, 38, 76-120. (In Persian)
Jafari, F., & Shrizadeh, A. (2018). Identifying the Key Factors Affecting Housing Prices with a Futuristic Approach: Tabriz Metropolis. Journal of Geography and Planning, 23(67), 67-89. (In Persian)
Jahanbin, R., & Pourmohammadi, M. R. (2010). Basic Strategies for Providing Housing for Urban Low-Income Groups (Case Study of Tabriz). Zagros Perspective, 2(3), 119-137. (In Persian)
Kiruthigan, K., & Thirumaran, K. (2019). Effects of Urbanization on Historical Heritage Buildings in Kumbakonam, Tamilnadu, India. Frontiers of Architectural Research, 8, 94–105.
Kok, K., van Vliet, M., Bärlund, I., Dubel, A., & Sendzimir, J. (2011). Combining Participative Backcasting and Exploratory Scenario Development: Experiences from the SCENES Project.Technological Forecasting and Social Change, 78, 835–851.
Loveridge, D. (2009). Foresight, the Art and Science of Anticipating the Future. New york: Routledge.
Martin Ben, R. (2002). Technology Foresight in a Rapidly Globalizing Economy. Science And Technology policy Research، Brighton.
Masoudi Rad, M., Ebrahimzadeh, I., & Rafieian, M. (2015). Measuring Housing Sustainability in Iran's Social Housing Policies (Case Study: Rental Housing in Khorramabad). Urban Planning Geographical Research, 3(4), 447-465. (In Persian)
Mills, G., Daniel G., Larryorr, D., Judie F., Bulbul K., Michelle W., & Amy J. (2006). Effects of Housing Vouchers on Welfare Families. Washington, DC, Department of Housing and Urban Development
Moammari, E., Mirkatoli, J., & Bezi, Kh. (2019). Evaluation and Monitoring of Housing Policies of Low-Income Urban Groups from The Perspective of Housing Sustainability Indicators (Case Study: Mehr Gorgan Housing). Geographical Research on Urban Planning, 7(4), 723- 741. (In Persian)
Mohammadi Deh Cheshmeh, P. (2018). Evaluation of Government Policies to Provide Housing for Low-Income Urban Groups (Case Study: Saman City). Geography (Regional Planning), 8(2), 277-291. (In Persian)
Nikzad, A. (2017). Estimating the Housing Needs of Low-Income Groups in the Next 25 Years. Urban Management, 48, 315-326. (In Persian)
 Pourmohammadi, M. R. (2015). Housing Planning. Tehran: Samat Publications. (In Persian)
Pourmohammadi, M. R., Hosseinzadeh Dalir, K., Ghorbani, R., & Nader, Z. (2010). Re-Engineering the Planning Process with Emphasis on the Application of Foresight. Geography and Development, 20, 37-58. (In Persian)
Sarkarb, A., & Bardhana, R. (2020). Socio-Physical Live Ability Through Socio-Spatiality in Low-Income Resettlement Archetypes: A Case of Slum Rehabilitation Housing In Mumbai, India. Cities, 105, 1-18.
Secretariat of the Sustainable Reconstruction Headquarters of the Target Areas and Neighborhoods of East Azerbaijan Province. (2015). Report on the Situation of Unhealthy Urban Areas and the Performance of Provincial and City Headquarters, General Directorate of Roads and Urban Development of East Azerbaijan Province. (In Persian)
Shahli, F., Hussain, M., Tukiman, I., & Zaidin, N. (2014). The Importance Aspects of Landscape Design on Housing Development in Urban Areas. Singapore, 311–315.
Warsi, H. R, Mohammadi, J., & Jafari Nodooshan, M. R. (2018). Evaluation of Indigenous Housing Indices in Meybod Neighborhoods, with Emphasis on Factors Affecting Indigenous Housing Formation. Geographical Research of Urban Planning, 6(1), 197-213. (In Persian)
Xu, C., Liu, M., An, S., Chen, J. M., & Yan, P. (2007). Assessing the Impact of Urbanization on Regional Net Primary Productivity in Jiangyin County, China, Journal of Environmental Management, 85, 597–606.
Zali, N. (2009) Regional Development Foresight with Scenario-Based Planning Approach (Case Study: East Azerbaijan Province). PhD Thesis, Supervisor: Mohammad Reza Pourmohammadi, Department of Geography and Urban Planning, University of Tabriz. (In Persian)
Zali, N. (2011). Strategic Futurism and Regional Policy with Scenario Writing Approach. Quarterly Journal of Strategic Studies, 14(4), 34-54. (In Persian)
Ziari, K., Pourahmad, A., Hatami Nejad, H., & Mohammadi, A. (2016). Housing Planning of Urban Low-Income Groups with Emphasis on Financial Capability and Housing Poverty Line (Urban Population of Kurdistan Province). Human Geography Research, 48(2), 211-226. (In Persian)
Ziari, K., Pourahmad, A., Hatami Nejad, H., & Mohammadi, A. (2018). Study of Economic Characteristics of Housing and Estimation of Profitability and Productivity of Housing Production Factors (Case Study: Sanandaj). Human Geography Research, 51(3), 571-586. (In Persian)