تبیین کارکردی جهت‌گیری‌های توسعه با تأکید بر تعادل منطقه‌ای (مورد مطالعه: استان آذربایجان‌غربی)

نوع مقاله : پژوهشی - کاربردی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد مهندسی شهرسازی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

2 دانشیار گروه مهندسی شهرسازی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

چکیده

امروزه دستیابی به رشد و توسعة پایدار یکی از مباحث عمدة کشورها، به‌ویژه کشورهای درحال‌توسعه است. در کشور ایران نیز اگرچه برنامه‌های توسعه منطقه‌ای بیشتر با هدف رشد و توسعه و ایجاد تعادل‌های بین‌منطقه‌ای برای مناطق خاص و محروم تهیه شده‌اند، به دلایل مختلف به اهداف نهایی خود که برون‌کرد منطقه از محرومیت است، کمتر دست یافته‌اند. استان آذربایجان‌غربی به‌دلیل ویژگی و پتانسیل‌های منحصربه‌فرد، از جمله مناطق مهم و راهبردی است که اهمیت فوق‌العاده‌ای در برنامه‌ریزی‌های توسعة منطقه‌ای و ملی دارد. در همین راستا، در پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی-تحلیلی و با استفاده از تکنیک‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره تاکسونومی عددی و تحلیل خوشه‌ای، سعی شده است وضعیت برخورداری و کیفیت توزیع شاخص‌های توسعه در شهرستان‌های این استان ارزیابی و تحلیل شود. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که نبود تعادل منطقه‌ای در روند توسعه استان حاکم بوده و ارومیه (مرکز استان) با درجة توسعة 4714/0 توسعه‌یافته‌ترین شهرستان است. در ادامه سعی شد به بررسی دقیق‌تر وضعیت توسعة مناطق استان پرداخته شود. برای نیل به این مهم براساس ویژگی‌های ساختار فضایی و جغرافیایی، توسعه‌یافتگی شهرستان‌ها در قالب منطقه‌بندی پیشنهادی، ارزیابی و تحلیل شد. یافته‌ها حاکی از آن است که جنوب استان از لحاظ برخورداری از شاخص‌های توسعة بررسی‌شده وضعیت مساعدتری از شهرستان‌های شمالی استان دارد. درنهایت با درنظرگرفتن شرایط فعلی و متناسب با پتانسیل‌ها و کمبودهای نواحی، پیشنهادهایی برای توسعة متعادل مناطق استان ارائه شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Functional Assessment of Development Orientations with Emphasis on Regional Equality (Case Study: West Azerbaijan Province)

نویسندگان [English]

  • farshid Hashemzadeh 1
  • Nader Zali 2
1 M.A in Regional Planning / Guilan university - Rasht City
2 Associate Professor, Department of Urban Planning, University of Guilan
چکیده [English]

Today, achieving sustainable growth and development is one of the major issues for countries, especially in developing countries. In Iran, although regional development programs have been developed with the aim of growth and development and creating a balance for specific and deprived regions, but for various reasons, they have achieved less of their ultimate goals. Due to its unique features and potentials, West Azerbaijan Province is one of the important and strategic regions that is of great importance in regional and national development planning and programs. In this regard, this study seeks to evaluate and analyze the characteristics of regional development in this province. First, with the leveling of regional development, the position of the counties in terms of development has been determined, and the results show that there is regional inequality in the development process of the province. Then, based on the characteristics of the spatial and geographical structure of the province, the development of counties with an intra-regional approach in the form of proposed areas have been evaluated and analyzed. The findings indicate that the south of the province is in a more favorable situation in terms of development indicators and in contrast to most deprived counties are located in the north of the province. Finally, considering the current situation and in accordance with the potentials and limitations of the regions, suggestions have been made for balanced regional development.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Development
  • Planning
  • Regional Equality
  • West Azerbaijan
آنامرادنژاد، رحیم (1387). «جایگاه توسعه­یافتگی استان­های کشور در شاخص­های عمدة بخش کشاورزی»، فصلنامة روستا و توسعه، شمارة 3، صص 173-194.
احمدی­پور، زهرا، جعفرزاده، حسن و محمدرضا میرزایی (1393). «تحلیل کارکردی تقسیمات کشوری در اجرای برنامه­های آمایش سرزمین با تأکید بر ایران»، برنامه­ریزی منطقه­ای، شمارة 14، صص 1-12.
ایمانی، بهرام (1399). «آینده­پژوهی توسعة متوازن منطقه­ای بر مبنای برنامه­ریزی سناریوی مبنا (مطالعة موردی: استان اردبیل)»، جغرافیا و توسعه، شمارة 58، صص 17-44.
اکبری، نعمت­الله، اسماعیل­پور، ئاسو و علی سرخوش­سرا (1391). «تحلیل وضعیت اشتغال بخش­های عمدة اقتصادی شهرستان­های استان کرمانشاه»، فصلنامة آمایش محیط، شمارة 20، صص 81-107.
بزاززاده، مهدی، داداش­پور، هاشم و شریف مطوف (1393). «بررسی و تحلیل عوامل کلیدی مؤثر بر توسعة منطقه­ای با رویکرد آینده‌نگاری منطقه­ای (مطالعة موردی: استان آذربایجان­غربی»، برنامه­ریزی فضایی (جغرافیا)، شمارة 2، صص 79-104.
بلوچی، محمد و حیدر لطفی (1396). «بررسی نظام تقسیمات کشوری در ایران: مطالعة موردی استان سمنان در راستای ارائة یک مدل علمی بر مبنای متغیرهای جغرافیایی»، نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، شمارة 1، صص 15-43.
بیات، مقصود (1388). «سنجش توسعه­یافتگی روستاهای بخش کوار شهرستان شیراز با استفاده از روش تحلیل خوشه­ای»، جغرافیا و برنامه­ریزی محیطی، شمارة 1، صص 113-131.
پاپلی یزدی، محمدحسین و حسین رجبی سناجردی (1390). نظریه­های شهر و پیرامون، تهران: انتشارات سمت.
پریزادی، طاهر و حجت میرزازاده (1397). «توسعة منطقه­ای در ایران با رویکرد عدالت توزیعی»، نشریة تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، شمارة 50، صص 179-198.
پورمجیدی، رضا، عزت­پناه، بختیار و کریم حسین­زاده دلیر (1398). «بررسی و تحلیل استراتژی­های توسعه در شهرهای مرزی (مطالعة موردی: شهرهای کشور ایران و ترکیه)»، برنامه­ریزی منطقه­ای، شمارة 34، صص 51-64.
پیشگاهی‌فرد، زهرا، غلامی، بهادر، میراحمدی، فاطمه­سادات، ویسی، عبدالکریم و سعید خلیلی (1391). «بررسی تأثیرات شکل جغرافیایی استان ایلام بر توسعه­نیافتگی»، برنامه­ریزی منطقه­ای، شمارة 8، صص 79-91.
تقوایی، مسعود و ناصر بای (1391). «سنجش میزان بهره­مندی شهرستان­های استان گلستان با استفاده از روش تحلیل سلسله‌مراتبی (AHP)»، تحقیقات جغرافیایی، شمارة 3، صص 1-20.
توکلی­نیا، جمیله و محمد شالی (1391). «نابرابری­های منطقه­ای در ایران»، آمایش محیط، شمارة 18، صص 1-15.
حاتمی­نژاد، حسین، ابوبکری، طاهر، احمدی، افسانه و فرشته نایب­زاده (1390). «سنجش درجة توسعه­یافتگی صنعتی در مناطق مرزی ایران (مطالعة موردی: شمال­ غرب کشور، شهرستان­های جنوبی استان آذربایجان­ غربی)»، مجلة پژوهش و برنامه­ریزی شهری، شمارة 6، صص. 1-18.
زالی، نادر (1390). «مدیریت توسعة منطقه­ای با تحلیل نقش فاصله در میزان توسعة دوایر متحدالمرکز در استان­ها (نمونة موردی: استان آذربایجان ­شرقی)»، برنامه­ریزی و آمایش فضا، شمارة 3، صص 111-132.
سازمان مدیریت و برنامه­ریزی آذربایجان­غربی (1398). سالنامة آماری سال 1397 استان آذربایجان­غربی.
شکور، علی، زنگی‌آبادی، علی و فضل­اله کریمی قطب­آبادی (1393). «ضرورت­ها و دلایل تقسیمات استانی در ایران با رویکرد منطقه­ای (مطالعة موردی: استان فارس)»، برنامه­ریزی منطقه­ای، شمارة 15، صص 1-12.
سرور، رحیم، محمدی حمیدی، سمیه و محمد ویسیان (1393). «بررسی شاخص­های توسعه در مناطق مرزی در راستای تحقق امنیت پایدار (مطالعة موردی: شهرستان­های مرزی استان آذربایجان ­غربی)»، پژوهشنامة جغرافیای انتظامی، شمارة 7، صص 25-54.
شماعی، علی، آقائی، واحد، مؤذنی، مهدی و احد بدلی (1398). «تحلیل فضایی نابرابری­های اجتماعی در منطقة مغان»، آمایش جغرافیایی فضا، شمارة 34، صص 225-244.
علیزاده دولت­آبادی، لیدا و حمید شایان (1398). «تحلیلی بر رابطة پراکنش توزیع خدمات اساسی و شاخص­های جمعیتی با تأکید بر نظریة عدالت فضایی (مورد: شهرستان­های استان خراسان رضوی)»، برنامه­ریزی منطقه­ای، شمارة 36، صص 17-30.
غفاری‌فرد، محمد (1398). «بررسی روند سیاست­گذاری توسعه و توازن منطقه­ای طی برنامه­های توسعه در ایران و ارائة راهبردهای اساسی»، مطالعات راهبردی سیاست‌گذاری عمومی، شمارة 30، صص 21-41.
غلامرضایی، یوسفعلی و داوود حسن‌آبادی (1396). «بررسی و تحلیل نظام تقسیمات کشوری در ایران با تأکید بر متغیرهای علمی و جغرافیایی: مطالعة موردی استان سیستان و بلوچستان»، جغرافیا (برنامه­ریزی منطقه­ای)، شمارة 1، صص 277-298.
فتحی، علی و حسین آسایش (1389). «تحلیل سیستماتیک از نقش عوامل جغرافیایی در توسعة روستاهای استان اردبیل»، فصلنامة جغرافیایی سرزمین، شمارة 28، صص 19-40.
فرجی‌راد، خدر، کاظمیان، غلامرضا و عبدالرضا رکن­الدین افتخاری (1392). «آسیب­شناسی سیاست­های توسعة منطقه­ای در ایران از دیدگاه رویکرد نهادی»، فرایند مدیریت توسعه، شمارة 84، صص 27-58.
کریم­زاده، مجید و بهزاد کریم­زاده (1398). «ارزیابی میزان توسعه­یافتگی شهرستان­های استان سیستان و بلوچستان به لحاظ برخورداری از خدمات رفاه اجتماعی»، برنامه­ریزی منطقه­ای، شمارة 34، صص 81-94.
لطیفی، غلامرضا (1388). «دیدگاه­هایی از توسعه»، کتاب ماه علوم اجتماعی، شمارة 20، صص 74-85.
محمودی، اصغر و یوسف­علی زیاری (1393). «بررسی و ارزیابی توسعه­یافتگی با استفاده از روش تاکسونومی عددی در شهرهای مرزی استان آذربایجان ­غربی»، فصلنامة مدیریت، شمارة 34، صص 35-48.
معین­الدینی، جواد (1386). «کاربرد سیاست­های توسعة عمران ناحیه­ای؛ درس­هایی از تجربة کشورهای توسعه‌یافته»، فصلنامة تخصصی علوم سیاسی، شماره 7، صص 71-96.
موسوی، میرنجف (1396). «تدوین سناریوهای مؤثر بر پیشرفت اسلامی-ایرانی با رویکرد برنامه­ریزی منطقه­ای (مورد: استان آذربایجان­ غربی)»، برنامه­ریزی منطقه­ای، شمارة 28، صص 51-64.
هادیانی، زهره و وحید رحیمی (1392). «نقش شهرهای میانی در توسعة منطقه­ای (مطالعة موردی: شهر ایرانشهر)»، تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، شمارة 30، صص 27-47.
Adams, N., & Harris, N. (2005). Best Practice Guidelines for Instruments of Regional Development and Spatial Planning in an Enlarged EU. Project co-financed by the European union, Cardiff University.
Aftab, A., Taghiloo, A., & Hooshmand, A. (2019). Urban Settlement Planning with Baseline Scenario Approach (Case Study: West Azarbaijan). The Journal of Spatial Planning, 23(2), 169-199. (In Persian)
Ahmadypoor, Z., Jafarzadeh, H., & Mirzaei, M. R. (2014). Function Analysis of Administrative Divisions in Implementation of Land Preparation with Emphasis on Iran. Quarterly Journal of Regional Planning, 4(14), 1-12. (In Persian)
Akbari, N., Esmailpour, A., & Sarkhosh Sara, A. (2013). Analysis of Themployment Status of Macro Sectors Economy of Kermanshah Province Cities. Environmental Based Territorial Planning (AMAYESH), 6(20), 81-107. (In Persian)
Alizade, L., & Shayan, H. (2020). Relationship between the Distribution of Basic Services and Demographic Indicators with an Emphasis on the Theory of Spatial Justice in the County of Khorasan Razavi Province. Journal of Regional Planning, 9(36), 17-30. (In Persian)
Annamoradnejad, R. (2008). Development status of Iran's Provinces in Main Agricultural Sector Indices. Village and Development, 11(3), 173-194. (In Persian).
Apostolache, M. A. (2014). Regional Development in Romania: From Regulations to Practice. Procedia Economics and Finance, 8, 35–41.
Attolico, A. (2014). Building Resilience through Territorial Planning: The Experience of Province Of Potenza. Procedia Economics and Finance, 18, 528–535.
Baloochi, M., & Lotfi, H. (2018). Investigating the System of Country Divisions in Iran: A Case Study of Semnan Province in Order to Present a Scientific Model Based on Geographical Variables. Journal of New Attitudes in Human Geography, 10(1), 15-43. (In Persian)
Bayat, M. (2009). A Cluster Analysis of the Development Evaluation of the Villages of Kavar District in Shiraz Township. Geography and Environmental Planning (University of Isfahan), 20(1), 113-131(In Persian)
BazazZadeh, M., Dadashpoor, H., & Motavaf, Sh. (2014). Analysis the Key Factors Impacting on Regional Development using Regional Foresight approach (The Case Study of West Azerbaijan Province, Iran). Journal of Spatial Planning, 4(2), 79-104. (In Persian)
Darmansyah, A., Rochana, S. H., Sutardi, A., & Zuraida U. (2014). The New Growth Centres and Strategy for Building and Accelerating Agribusiness Development in Cirebon Regency, Procedia-Social and Behavioral Sciences, 115, 296–304.
Eimani, B. (2020). Regional Balanced Development Future Studies Based on Scenario Planning (Case Study: Ardabil Province). Geography and Development, 18(58), 17-44. (In Persian)
Fanni, Z., Khakpour, B., & Heydari, A. (2014). Evaluating the Regional Development of Border Cities by TOPSIS Model (Case Study: Sistan and Baluchistan Province, Iran). Sustainable Cities and Society, 10, 80–86.
Farajirad, Kh., Kazemian, Gh., & Rokneddin Eftekhari, A. (2013). Pathology of Regional Development Policies in Iran: An Institutional Approach. Management and Development Process, 26(2), 27-58. (In Persian)
Farmanesh, A. (2009). Regional Dimensions of Economic Development in Iran: A New Economic Geography Approach. Munich Personal RePEc Archive.
Fathi, A., & Asayesh, H. (2011). Systematic Analysis from Role of Geographical Factors in Rurals Development of Ardebil Province. Quarterly Geographical Journal of Territory (Sarzamin), 7(28), 19-41. (In Persian)
Fathi, A., Muosakazemi, S. M., Rostami, Sh., & Aliakbari, E. (2017). Analysis of the Citizen’s Enjoyment Level of Urban Services in Kermanshah Province, Iran. Geographical Urban Planning Research (GUPR), 5(3), 381-403. (In Persian)
Ghaffaryfard, M. (2019). Review the Process of Development Policy and Regional Balance during Development Plans in Iran (SWOT Approach). Strategic Studies of Public Policy, 9(30), 21-41. (In Persian)
Gholam Rezaei, Y., & Hassan Abadi, D. (2018). Investigating and Analyzing the System of Divisions in Iran with Emphasis on Scientific And Geographical Variables. Quarterly Journal of Geography (Regional Planning), 8(1), 277-298. (In Persian)
Goletsis, Y., & Chletsos, M. (2011). Measurement of Development and Regional Disparities in Greek Periphery: A Multivariate Approach. Socio-Economic Planning Sciences, 45, 174-183.
Hadiyani, Z., & Rahimi, V. (2013). The Role of Middle Cities in Regional Development.Case Study: Iranshahr. Journal of Geographical Sciences, 13(3), 27-47. (In Persian)
Hataminezhad, H., Aboobakri, T., Ahmadi, A., & Nayebzadeh, F. (2011). Measuring the Degree of Industrial Development in the Border of Iran (Case Study of Northwest Iran, Southern Cities of West Azerbaijan Province). Research and Urban Planning, 2(6), 1-18. (In Persian)
Karimzadeh, M., & Karimzadeh, B. (2019). Evaluating Development level of Sistan and Baluchistan Counties in Terms of Social Welfare Services. Journal of Regional Planning, 9(34), 81-94. (In Persian)
Mahmoodi, A., & Ziyari, Y. (2014). Evaluation of Development by Using Numerical Taxonomy in West Azerbaijan Province Border Cities. Journal of Management, 11(34), 35-48. (In Persian)
Matsumoto, M. (2008). Redistribution and Regional Development Under Tax Competition. Journal of Urban Economics, 64, 480-487.
Mohammadi Dehcheshmeh, M., & Alizadeh, H. (2014). The Assessing of Regional Sustainability Development in West Azerbaijan Province, With Using Recognition Analysis and Fuzzy Matter-Element. Journal of Economy and Regional Development, 21(7), 51-76. (In Persian)
Moeinaddini, J. (2007). Application of Policies Concerned With the Regional Growth Development; Lessons From Experiences of the Developed Countries. Political Science, (7), 71-96. (In Persian)
Mousavi, M. N. (2018). Scenario Development affecting Islamic-Iranian progress with regional planning approach (Case Study: Western Azerbaijan). Journal of Regional Planning, 7(28), 51-64. (In Persian)
Nurohmah, A., Priadmojo, A., Kurnia Dewi, M., Satria, M., & Saputra, N. (2014). Analysis of Regional Development in Connection with Multi Disaster Susceptibility in Bengkulu Province. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 135, 70–75.
Papoli Yazdi, M. H., & Rajabi Sanajerdi, H. (2012). The Theory of Urban and Surrounding, Tehran: SAMT Publications. (In Persian)
Parizadi, T., & Mirzazadeh, H. (2018). Analysis of Factors Affecting Regional Development in Iran. Journal of Geographical Sciences, 18(50), 179-198. (In Persian)
Pishgahi Fard, Z., Golami, B., Mir Ahmadi, F., Veisi, A., & Khalili, S. (2013). A Study of the Effect of Geographical Shape of Ilam Province of Underdeveloped Status of the Province. Journal of Regional Planning, 2(8), 79-91. (In Persian)
Pourmajidi, R., Ezatpanah, B., & Hosainzadeh Dalir, K. (2019). Investigation and Analysis of International Urban Development Strategies in Border Cities: Case Study of Iran And Turkey. Journal of Regional Planning, 9(34), 51-64. (In Persian)
Ramos, T. B. (2009). Development of Regional Sustainability Indicators and the Role of Academia in This Process: The Portuguese Practice. Journal of Cleaner Production, 17, 1101–1115.
Sarvar, R., Mohammadi Hamidi, S., & Waysian, M. (2014). Analysis of Development Indicators in Border Regions To Meet Sustainable Security (Case Study: Border Townships of West Azerbaijan Province). Journal of Police Geography, 2(7), 25-54. (In Persian)
Shakoor, A., Zangiabadi, A., & Karimi Ghotbabadi, F. (2014). The Necessities and Reasons of Provicial Divisions in the Iran with Zonal Approach (Case Study: Fars Province). Journal of Regional Planning, 4(15), 1-12. (In Persian)
Shamaei, A., Aghaei, V., Moazzeni, M., & Badali, A. (2020). The Spatial Analysis of Social Inequalities in Moghan Region. Geographical Planning of Space Quarterly Journal, 9(34), 225-244. (In Persian)
Sharifzadegan, M., Joudi Gollar, P., & Azizi, H. (2011). Assessing the Strategic Plan of Tehran by Sustainable Development Approach, Using the Method of Strategic Environmental Assessment (SEA). Procedia Engineering, 21, 186–195.
Taghvaei, M., & Bay, N. (2012). Assessing Impart Quantity of Counties of Golestan Province by Analytical Hierarchy Process. Geographical Research, 27(3), 1-20. (In Persian)
Tavakolinia, J., & Shali, M. (2012). Regional Disparities in Iran. Environmental Based Territorial Planning (AMAYESH), 5(18), 1-15. (In Persian)
West Azerbaijan Management and Planning Organization. (2019). Statistical yearbook of Province for 2018. (In Persian)
Yan, J., Xia, F., & Bao, H. (2015). Strategic Planning Framework for Land Consolidation in China: A Top-Level Design Based on SWOT Analysis. Habitat International, 48, 46-54.
Zali, N., Ahmadi, H., & Faroughi, S. M. (2013). An Analysis of Regional Disparities Situation in the East Azarbaijan Province. Journal of Urban and Environmental Engineering (JUEE), 7(1), 183-194.
Zali, N. (2011). Regional Development Management by Analysing the Stage of Development (Case Study: East Azerbaijan Province). Spatial Planning (Modarres Human Sciences), 15(3), 111-132. (In Persian)