واکاوی عدالت فضایی در تخصیص کاربری‌های اراضی شهری (مطالعۀ موردی: مناطق پنج‌گانۀ شهر اردبیل)

نوع مقاله : پژوهشی - کاربردی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران

2 استادیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران

3 دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

چکیده

برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری یکی از هسته‌های مهم در نظام برنامه‌ریزی شهری است. بدین منظور نظم فضایی و توزیع منابع و امکانات در مناطق شهری (از جمله شهر اردبیل) و برخورداری از عدالت فضایی برای بهره‌مندی مردم و نیازهای جامعه شهری حائز اهمیت است. در همین خصوص، رشد جمعیت و مهاجرت به همراه رشد فیزیکی شهر اردبیل به‌طرف روستاهای پیرامون موجب شده است در برخی موارد کاربری اراضی شهری آن به‌صورت نامتناسب و دور از اصول ایجاد شود که در نگاه اول نشانگر توزیع و مکان‌گزینی ناهمگون و ناسازگار کاربری‌ها در سطح شهر است. از همین رو هدف این پژوهش واکاوی عدالت فضایی در تخصیص کاربری‌های اراضی شهری با استفاده از تکنیک‌های تحلیل منطقه‌ای در مناطق پنج‌گانۀ شهر اردبیل است. روش تحقیق حاضر توصیفی-تحلیلی و جمع‌آوری منابع و اطلاعات به‌صورت کتابخانه‌ای بوده است. برای سنجش وضعیت عدالت فضایی در شهر اردبیل از مقایسۀ سرانه‌ها، سطوح اشغالی و تحلیل شاخص ظرفیت از مدل LQI و GIS و تکنیک‌های تحلیل منطقه‌ای نظیر آنتروپی شانون و ضریب اختلاف یا پراکندگی استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد در ارزیابی کمی با توجه به مقایسۀ مناطق در شهر اردبیل، کاربری مسکونی بیشترین و کاربری تأسیسات شهری کمترین سطوح اشغالی و سرانه را به خود اختصاص داده است. مقایسۀ کاربری‌ها با استفاده از مدل ضریب مکانی با خط نرمال LQI بیانگر آن است که بیشتر کاربری‌ها پایین‌تر از خط نرمال یک قرار دارند که این مسئله نشان‌دهندۀ کمبود امکانات در مناطق شهرداری اردبیل است. براساس بررسی مدل ضریب آنتروپی با توجه به Ln به‌دست‌آمده، همۀ کاربری‌های موردمطالعه در مناطق، دارای وضعیت نامتعادل و نامتوازن فضایی است. همچنین بررسی ضریب پراکندگی بیانگر آن است که به غیر از ضریب پراکندگی کاربری مسکونی، سایر کاربری‌ها نیز دارای ضریب پراکندگی بسیار بالا هستند که نشان‌ می‌دهد توزیع فضایی بسیار نامتعادل و عدم تحقق اصل عدالت‌محوری در توزیع شاخص‌های موردمطالعه در مناطق پنج‌گانۀ اردبیل است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigation of Spatial Justice in the allocation of Urban Land Uses (Case Study: the five municipality regions of Ardabil City)

نویسندگان [English]

  • Abdollah Kananpour 1
  • Mohammadtaqi Masoumi 2
  • Hossein Nazmfar 3
1 Islamic Azad University Ardabil Branch
2 Department of Geography Islamic Azad university Ardabil Branch
3 Department of Geography, Mohaghegh Ardabili University, Ardabili , Iran
چکیده [English]

The planning of urban land use is one of the important core in the urban planning system. Therefore,In order of spaces and the distribution of sources and facilities in addition to the equality of space enjoyment in order to achieve people interest and also the need of urban social is important. The present research will be based on descriptive and analytical method, while collecting sources and information in the form of library. The state of spatial justice in Ardabil city have been used to asses comparison of per head, occupied layers, description of capacity standard has been done by LQI model and regional analysis techniques like Shannon entropy and dispersion coefficient. The result of this research has revealed that in comparison of quantity of occupied space in Ardabil city, the usage of lands for residence has occupied the most space and the urban facilities has occupied the least space in per head and occupied layers and the comparison utilities has been shown by LQI model in which the most utility spaces is under the normal line and entropy coefficient show that all users have a unbalance space conditions and dispersion coefficient show that the condition of residential is better than the other users have high dispersion coefficient and at all, there are not justice and balance in urban landuses distribution in the five municipality regions Ardabil city.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "urban land use؛ " "capacity index model؛ " "spatial justice"؛ " LQI "
  • " Ardabil"
ابراهیم‌زاده، عیسی و قادرمرزی، جمیل (1394). ارزیابی کمی و کیفی کاربری اراضی شهری با تأکید بر پایداری مسکونی. نمونۀ موردی: شهر دهگلان در استان کردستان. فصلنامۀ آمایش محیط، 38، 1-25.
احمدپور، احمد، حاتمی‌نژاد، حسین، زیاری، کرامت‌الله، فرجی سبکبار، حسنعلی و وفایی، ابوذر (1393). بررسی و ارزیابی کاربری اراضی شهری از منظر عدالت اجتماعی (موردمطالعه: کاشان). مجله علمی آمایش سرزمین، 6(2)، 179-208.
امان‌پور، سعید و حسن‌پور، سحر (1396). بررسی وضعیت توزیع فضایی کاربری اراضی شهر سمنان. نشریۀ مطالعات نواحی شهری دانشگاه شهید باهنر کرمان، 4(1)، 1-22.
بهروان، حسین (1386). آمایش فرهنگ و عدالت شهری در مناطق 12گانۀ شهر مشهد. کنفرانس ملی برنامه‌ریزی و مدیریت شهری، مشهد: مجموعه مقالات کنفرانس برنامه‌ریزی و مدیریت شهری، 1، 1-28.
پورمحمدی، محمدرضا (1395). برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری. چاپ دوازدهم. تهران: سمت.
توزه، احمد (1392). بررسی و تحلیل عدالت فضایی در شهر سقز. پایان‌نامۀ دورۀ کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری. استاد راهنما: کرامت‌الله زیاری. دانشکدۀ جغرافیا. دانشگاه تهران.
جوان، جعفر و عبداللهی، عبدالله (1388). عدالت فضایی در فضاهای دوگانۀ شهری) تبیین ژئوپلیتیکی الگوهای نابرابری در حاشیۀ کلان‌شهر مشهد). فصلنامۀ ژئوپلیتیک، 4(2)، 131-156.
حکمت‌نیا، حسن و موسوی، میرنجف (1392). کاربرد مدل در جغرافیا با تأکید بر برنامه‌ریزی شهری و ناحیه‌ای. ، چاپ سوم. تهران: آزادپیما.
حکمت‌نیا، حسن، گیوه‌چی، سعید، حیدری نوشهر، نیر و حیدری نوشهر، مهری (1390). تحلیل توزیع فضایی خدمات عمومی شهری با استفاده از روش استانداردسازی داده‌ها. تاکسونومی عددی و مدل ضریب ویژگی (مطالعۀ موردی: شهر اردکان). پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 43(77)، 165-179.
رحیمی، محمد، صنیعی، منصور و اسماعیل‌زاده، عبدالسلام (1398). ارزیابی عدالت فضایی در توزیع و توسعۀ فضای سبز شهری با استفاده از مدل آنتروپی و ضریب پراکندگی (نمونۀ موردی: مناطق ده‌گانۀ شهر شیراز). فصلنامۀ نگرش نو در جغرافیای انسانی، 12(1)، 278-291.
رهنمایی، محمدتقی و شاه‌حسینی، پروانه (1386). فرایند برنامه‌ریزی شهری ایران. چاپ چهارم. تهران: سمت.
زیاری، کرامت‌الله (1390). برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری. چاپ نهم. تهران: دانشگاه تهران.
شیعه، اسماعیل (1393). کارگاه برنامه‌ریزی شهری. چاپ هشتم. تهران: دانشگاه علم و صنعت.
ضرابی، اصغر، محمدی، جمال و عبداللهی، علی‌اصغر (1388). بررسی و ارزیابی کاربری اراضی مناطق چهارده‌‌گانۀ شهر اصفهان با استفاده از روش مقایسه‌ای و مدل LQI و استفاده از نرم‌افزار GIS. نشریۀ تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 13، 173-202.
ظاهری، محمد، سلیمانی راد، اسماعیل و حسینی شه‌پریا، نبی‌الله (1395). ارزیابی کاربری اراضی شهری کلان‌شهر اهواز بر پایۀ عدالت فضایی با استفاده از مدل LQI و روش نزدیک‌ترین همسایه مجاور. فصلنامۀ مطالعات مدیریت شهری، 9(29)، 75-87.
عبداللهی، علی‌اصغر، غضنفرپور، حسین و رضایی، زهره (1394). بررسی و ارزیابی کاربری اراضی نه‌گانۀ شهر شیراز با استفاده از مدل LQI در محیط GIS. فصلنامۀ علمی-پژوهشی برنامه‌ریزی فضایی جغرافیا، 5(1)، 63-82.
کاویانی‌راد، مراد (1385). نسبت عدالت جغرافیایی و امنیت ملی. فصلنامۀ مطالعات راهبردی، 9، 275-296.
فرجام، رسول و حسینی مطلق، سیده ملیحه (1392). ارزیابی شدت کارایی مکانی کاربری اراضی در بخش مرکزی شهر مطالعۀ موردی: بخش مرکزی شیراز. فصلنامۀ مطالعات شهری، 7(26)، 73-87.
قربانی، رسول (1394). اصول و مبانی برنامه‌ریزی شهری. چاپ اول. تهران: سمت.
مرصوصی، نفیسه (1383). تحلیل فضایی عدالت اجتماعی در شهر تهران. ماهنامۀ پژوهشی-آموزشی شهرداری‌ها، 6، 65.
مشکینی، ابوالفضل، برهانی، کاظم و شعبان‌زاده نمین، رضا (1397). تحلیل تأثیر کاربری اراضی در پایداری محله‌های شهری (مطالعه موردی: محله‌های ناحیۀ 1 منطقۀ 14 تهران). پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 5(2)، 249-262.
معصومی، محمدتقی و اثنی‌عشری، محمد (1391). تحلیلی بر روند تغییرات نابرابری‌های ناحیه‌ای و سطوح توسعه با استفاده از تکنیک‌های برنامه‌ریزی و تعیین سطوح توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان اردبیل (1365-1385). نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 4(3)، 88-106.
ملکی، سعید (1389). سنجش توسعۀ پایدار در نواحی شهری با استفاده از تکنیک‌های برنامه‌ریزی (نمونۀ موردی: شهر ایلام). جغرافیا و توسعه، 9(21)، 117-136.
میمندی پاریزی، صدیقه و کاظمی‌نیا، عبدالرضا (1394). ارزیابی سازگاری کاربری اراضی براساس مدل AHP–GIS و بررسی الگوی توزیع کاربری‌ها و تأثیرات آن‌ها بر کیفیت زندگی شهری، موردشناسی: بافت قدیم کرمان. جغرافیا و آمایش شهری منطقه‌ای، 5(17)، 209-226.
یزدانی، محمدحسین، پاشازاده، اصغر و زادولی، فاطمه (1397). شناسایی مؤلفه‌های تأثیرگذار بر فقر شهری (نمونۀ موردی: اردبیل). پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 6(1)، 91-111.
Abdollahi, A. A., Ghazanfarpour, H., & Rezaei, Z. (2015). Investigation and Evaluation Municipality Regions Land Use by Appling LQI Model in GIS Environment. Geography Spatial Study and Scientific Planning Journal, 5(1), 64–82. (In Persian)
Aguilera, F., Luis, M., & Andre, T. (2011). Landscape Metrics in the Analysis of Urban Land Use Patterns, a Case Study in a Spanish Metropolitan Area. Landscape and Urban Planning, 99, 226–238.
Ahmadpour, A., Hatami Nejad, H., Ziari, K., Farai Sabokbar, H., & Vafaei, A. (2014). Analysis and Evaluation of Urban Land Use from the Perspective of Social Justice (Case Study: Kashan). Scientific Journal of Land Management, 6(2), 179–208. (In Persian)
Amanpour, S., & Hasanpour, S. (2017). Investigating the Status of Spatial Distribution of Urban Land Use of Semnan City. Urban Study Journal of Shahid Bahonar University, 4(1), 1–22. (In Persian)
Bromberg, A., Morrow, G., & Pfeiffer, D. (2007). Editorial Note: Why Spatial Justice. Critical Planning, 1-4. (In Persian)
Dufaux, F. (2008). Birth Announcement, Justice Spatial/Spatial Justice. Retrieved from www.jssj.org.
Dufaux, F., Gervais-Lambony, P., Lehman-Frisch, S., & Moreau, S. (2009). Birth Announcement, Spatial Justice, Retrieved from http://www.jssj.org.
Ebrahimzadeh, I., & Ghadermarzi, J. (2015). Quantitative and Qualitative Evaluation of Urban Land Use with Emphasis on Residential Sustainability, Case Study: Dehgolan City in Kurdistan Province. Quarterly Journal of Environmental Planning, 38, 1-25. (In Persian)
Ernest, U., & Walter, T. V. (2018). Indicators for Measuring Spatial Justice and Land Tenure Security for Poor and Low-Income Urban Dwellers. Land, 7(84), 1–34.
Fainstein, S. S. (2014). The Just City. International Journal of Urban Sciences, 18(1), 1–18.
Farjam, R., & Hoseini Motlag, M. (2013). The Intensity of Spatial Efficiency of Lands in City Center (Case Study: Shiraz). Quarterly Journal Urban Study, 7(26), 73–87. (In Persian)
Fredriksson, M. (2016). Location-Allocation of Public Services- Citizen Access, Transparency and Measurement, A Method and Evidence from Brazil and Sweden. Socio-Economic Planning Sciences, 13(68), 1-12.
Fujita, K. (2009). Urban Justice and Sustainability. Local Environment, 14(5), 377-385.
Ghorbani, R. (2015). Urban Planning Principles and Basics (1st Ed.). Tehran: SAMT. (In Persian)
Hekmatnia, H., & Mosavi, N. (2013). Application of Model in Geography with Emphasis Urban Planning City and District (3rd Ed.). Tehran: Azad Peima. (In Persian)
Hekmatonia, H., Givehchi, S., Heidari Nowshahr, N., & Heidari Nowshahr, M. (2011). Analysis of Spatial Distribution of Urban Public Services Using Data Standardization Method, Numerical Taxonomy and Feature Coefficient Model) Case: Ardakan City. Human Geography Research, 43(77), 165–179. (In Persian)
Javan, J., & Abdollahi, A. (2009). Spatial Justice in Dual Urban Spaces, Geopolitical Explanation of Inequality Patterns in the Suburbs of Mashhad. Geopolitical Quarterly, 4(2), 156–131. (In Persian)
Karen, C., Alison, W., & Steven, D. (2012). The Influence of Land Use Mix, Density and Design on Health: A Critical Literature Review. The University of York.
Kaviani Rad, M. (2006). The Relationship between Geographical Justice and National Security. Quarterly Journal of Strategic Studies, 9(92), 275–296. (In Persian)
Langford, M., Higgs, G., Radcliff, J., & While, S. (2008). Urban Population Distribution Models and Service Accessibility Estimation Computers Environmental and Urban System. Environment and Urban Systems 32 (2008) 66–80.
 Maleki, S. (2010). Measuring Sustainable Development in Urban Areas Using Planning Techniques (Case Study: Ilam City). Geography and Development, 9(21), 117–136. (In Persian)
Marsousi, N. (2004). Spatial Analysis of Social Justice in Tehran. Municipalities Research-Educational Journal, 6(65).
Masoomi, M. T., & Esnaashari, M. (2012). Analytical on the Process of UN Equal Changes in Area and Area Level with Use Technique Planning and Determining the Level of Development Cities of the Province. New Attitudes in Human Geography, 4(3), 88-106. (In Persian)
Meshkini, A., Borhani, K., & Shabanzadeh Namin, R. (2018). Analysis of Land Use Impact on the Sustainability of Urban Neighborhoods (Case Study: Neighborhoods of District 1, District 14 of Tehran). Human Geography Research, 5(2), 262–249. (In Persian)
Mimandi Parizi, S., & Kazeminia, E. (2015). Compatibility Assessment Based on AHHP- GIS Model and Examine the Distribution Pattern of Uses and Their Effects on the Quality of Living City, Case Study: Kerman. Geography and Urban and Region Planning Journal, 5(17), 209–226. (In Persian)
Omer, I. )2005(. Evaluating Accessibility Using House-Level Data: A Spatial Equity Perspective, Computers, Environment and Urban Systems.30(2006), 254–274.
Pourmuhammadi, M. R. (2016). The Urban Use Planning (12th Ed.). Tehran: SAMT. (In Persian)
Rahimi, M., Saniei, M., & Esmaeilzadeh, A. (2019). Spatial Justice Evaluation in Distribution and Urban Green Space Development with Use of Entrophy Model and Dispersion Coefficient. Quarterly Journal of New Attitudes in Human Geography, 12(1), 278–291. (In Persian)
Rahnemaei, M., & Shah Hosseini, P. (2007). Iran Urban Planning Process (4th Ed.). Tehran: SAMT. (In Persian)
Scott, C. (1996). Urban Planning and Contradiction Sustainable Development. Journal of the American Planning Association, Green Cities, Growing Cities, Just Cities,1-30. (summer, 1996).
Shieh, A. (2014). Urban Planning Workshop, Science and Technology University (8th Ed.). Tehran:. 12(1), 161-172 (In Persian)
Soja, E. (2009). The City and Spatial Justice. Paper Prepared for Presentation at the Conference Spatial Justic. Nanterre, Paris.
Soja, E. W. (2006). The City and Spatial Justice. Justice Spatial, Retrieved from www.jssj.org.
Tsou, K.-W. (2005). An Accessibility - Based Integrated Measure of Relative Spatial Equity in Urban Public Facilities. Cities, 22(6), 424–435.
Turner, B. L., & Meyer, W. B. (1994). Global Land Use and Land-Cover Change: An Overview. Cambridge: Cambridge University Press.
Weng, Q. (2002). Land Use Analysis in the Zhujiang Delta of China Using Satellite Remote Sensing GIS and Stochastic Modelling. Journal of Environment Management, 64, 273–284.
Yazdani, M. H., Pashazadeh, A., & Zadehvali, F. (2018). Recognition of Effective Factors on Urban Poverty (Case Study: Ardabil City), Geography of Urban Planning Research,6(1),91-111. (In Persian)
Zaheri, M. H., Soleimanirad, I., & Hosseini Shahparian, N. (2016). Urban Land Use Evaluation Ahvaz Metropolitan Based on Spatial Justice by Appling LQI Model and Closet Neighbor Methods. Urban Management Studies, 9(19), 76–87. (In Persian)
Zarrabi, A, Muhammadi, J, Abdollahi, A, A. (2009). Investigation and evaluation of Ishaan 14 municipality regions land use by Appling comparative and LQI model and GIS, geographical science applied studies journal, 13: 174- 202. (In Persian).
Ziari, K. (2011). Urban Land Use Planning (9th Ed.). Tehran: Tehran University Publication. (In Persian)
Aguilera, F., Luis, M., & Andre, T. (2011). Landscape Metrics in the Analysis of Urban Land Use Patterns, a Case Study in a Spanish Metropolitan Area. Landscape and Urban Planning, 99, 226–238.
Dufaux, F. (2008). Birth Announcement, Justice spatial/spatial justice, Retrieved from www.jssj.org.
Dufaux, F., Gervais-Lambony, P., Lehman-Frisch, S., & Moreau, S. (2009). Birth Announcement, Spatial Justice, Retrieved from http://www.jssj.org.
Ernest, U., & Walter, T. V. (2018). Indicators for Measuring Spatial Justice and Land Tenure Security for Poor and Low-Income Urban Dwellers. Land, 7(84), 1–34.
Fainstein, S. S. (2014). The Just City. International Journal of Urban Sciences, 18(1), 1–18.
Fredriksson, M. (2016). Location-Allocation of Public Services- Citizen Access, Transparency and Measurement, A Method and Evidence from Brazil and Sweden. Socio-Economic Planning Sciences, 13(68), 1-12.
Fujita, K. (2009). Urban Justice and Sustainability. Local Environment, 14(5), ???.
Karen, C., Alison, W., & Steven, D. (2012). The Influence of Land Use Mix, Density and Design on Health: A Critical Literature Review. The University of York.
Langford, M., Higgs, G., Radcliff, J., & While, S. (2008). Urban Population Distribution Models and Service Accessibility Estimation Computers Environmental and Urban System. Computers, Environment and Urban Systems 32 (2008) 66–80.
Soja, E. (2009). The City and Spatial Justice. Paper Prepared for Presentation at the Conference Spatial Justic. Nanterre, Paris.
Soja, E. W. (2006). The City and Spatial Justice. Justice Spatial, Retrieved from www.jssj.org.
Tsou, K.-W. (2005). An Accessibility - Based Integrated Measure of Relative Spatial Equity in Urban Public Facilities. Cities, 22(6), 424–435.
Turner, B.L. & Meyer, W. B (1994). Global land use and land-cover change: an overview. Cambridge university press.
Weng, Q. (2002). Land Use Analysis in the Zhujiang Delta of China Using Satellite Remote Sensing GIS and Stochastic Modelling. Journal of Environment Management, 64, 273–284.